شناسایی مکانیسم جوی حاکم بر رخداد ناهنجاری های شدید بارشی شرق ایران

طی سال­های اخیر تغییرات آب و هوایی بصورت کلان سبب شده تا ناهنجاری­های شدید در سیستم جوی بوقوع بپیوندد. که حاصل بازخورد این ناهنجاری­ها در بخش بارش سبب شده تا با تغییر الگوی جریانات جوی با کاهش دوره­ای نسبت به بلندمدت خود همراه گردد. از طرفی درک سازوکار جوی و شناسایی مکانیسم آن سبب شده تا چگونگی و نحوه شکل­گیری ناهنجاری­های جوی مشخص گردد. در همین راستا و به منظور بررسی وضعیت سیستم های سینوپتیک جو در زمان رخداد ناهنجاری­های شدید بارشی در شرق ایران، از آمار بارش ۳۱ ایستگاه هواشناسی واقع در منطقه طی بازه آماری (از ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۲۰ میلادی) استفاده شد. در همین راستا از شاخص ناهنجاری بارش (RAI) استفاده گردید تا دوره های مذکور شناسایی گردند. در ادامه برای تبیین ساختار جو در زمان رخداد این پدیده با مراجعه به تارنمای متعلق به مرکز ملی پیش­بینی­های محیطی/علوم جو (NCEP/NCAR) داده های شبکه بندی شده ارتفاع ژئوپتانسیل، فشار تراز دریا، مولفه سرعت قائم (امگا)، رطوبت نسبی، مولفه های مداری و نصف­النهاری باد اخذ شد. بر اساس یافته­های بدست آمده از داده­ها و تحلیل آنها نشان داد که با تشکیل پشته قوی در تراز میانی جو بر روی شرق خاورمیانه همراه بوده که منطقه یادشده در قسمت همگرایی فوقانی پشته تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال قرارگرفته است. این امر سبب شده تا یک جریان واچرخندی، یا استمرار بالا بر روی منطقه حاکم گردد. از طرفی فرارفت هوای سرد و حاکمیت جریان شمالی به منطقه، شرایط صعود و ناپایداری به حداقل ممکن رسیده است. قرارگیری منطقه در زیر هسته همگرایی فوقانی رودباد نیز از دلایل عمده بر وقوع و استمرار ناهنجاری های شدید بارشی در منطقه است. به منظور بررسی ارتباط بین عمده مناطق چرخندزا برای بارش دو منطقه دریای سرخ و مدیترانه موردبررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از بررسی همبستگی بین شاخص های امگا و مولفه نصف­النهاری باد بر روی کریدور دریای سرخ و مدیترانه با فشار سطح دریا بر روی منطقه نیز نشان داد که با کاهش مقادیر صعود در مناطق یادشده و افزایش فشار بر روی شرق ایران یک همبستگی مثبت برقرار است. که مشخص گردید طی دوره یاد شده روند کاهشی در تشکیل سامانه های کم­فشار و باران­زا در منطقه بوقوع پیوسته است.

کلیدواژه ها:

ناهنجاری بارش ، سیستم های سینوپتیک ، پشته ، شرق ایران