اقتضائات فقهی در تربیت مبتنی بر عادت، تحلیلی اجتهادی بر دیدگاه امام علی علیه السلام

مفهوم عادت، از مضامین موردتوجه صاحب­نظران در امر تربیت به شمار می­رود. در این فرآیند، به وسیله تمرین و تکرار یک کنش، دشواری انجام آن به­تدریج آسان شده و جزئی از خلق وخوی انسان می­گردد. هدف پژوهش حاضر، شناسایی اقتضائات فقهی تربیت مبتنی بر عادت ازمنظر امام علی علیه السلام است. مراد از اقتضائات فقهی، مواردی است که به غیراز مباح در احکام خمسه آمده و شامل واجب، مستحب، حرام و مکروه می­شود. بدین منظور بیانات مرتبط با مفهوم عادت، از کلام امیرالمومنین علیه­السلام بر اساس روش نمونه­گیری هدفمند انتخاب و سپس اقتضائات موردنظر به کمک روش اجتهادی، استخراج و تحلیل شد. یافته­های پژوهش عبارت اند از: ابتنای عادات بر حق­مداری، کنترل مبدا گرایشی، مواجهه فراکنشی با عادات نامطلوب، بسترسازی در بازاندیشی ارادی، شکیبایی در جایگزینی عادت، ایجاد مقبولیت عاطفی، اعمال ریاضت هدفمند، اجتناب از تغییر در طبع بنیادین، تقدم رذیلت­زدایی بر فضیلت­آفرینی، صیانت از عادات مطلوب. بررسی یافته­ها نشان می­دهد که برخی اقتضائات مذکور، «بنیادی» و بعضی «ضمنی» هستند. اقتضائات بنیادی نیز خود بر سه قسم «پیشینی»، «فرآیندی» و «پسینی» به مکلف یعنی مربی تعلق می­گیرند.

کلیدواژه ها:

عادت ، ملکه ، تعلیم وتربیت ، اقتضائات فقهی ، تحلیل اجتهادی