مروری بر آراء اندیشمندان در مفهوم "وحدت وجود" و تجلی آن در محمل های هنرینمونه موردی: محمل معماری و شهرسازی ایرانی-اسلامی

جهان بینی توحیدی مبتنی بر اصول و ارزش هایی است که از طریق کالبد و معنا در ویژگی های شهر و معماری اسلامی، خط مشی هایی را برای تمام عرصه های زندگی بشر ترسیم می نماید. معماری اسلامی در قلمرو گسترده اسلام اگرچه سبک های متفاوتی را دنبال کرده ولی روح مشترکی دارد که از وحدت دیدگاه فلسفی، عرفانی و ایمان خاص هنرمندان مسلمان سرچشمه می گیرد. معماری اسلامی بر کلام الهی متکی است و هنرمندان مسلمان بابهره جستن از عرفان عمیق اسلامی توانسته اند باشکوه ترین آثار هنری را با الهام از معنویت دینی و بر اساس توحید و یگانگی وحدت متعالی بیافرینند و همزمان با رفع نیازهای مادی کاربران به مفهوم سازی نیز می پردازد که این مفهوم سازی تاثیرگذار بر رفتار مردمان و شکل گیری فرهنگ آنان است.روش پژوهش حاضر ترکیبی از توصیفی- تحلیلی است که به تحلیل محتوایی داده ها می پردازد. به گونه ای که در حوزه مطالعات کتابخانه ای با استناد به منابع موجود آراء اندیشمندان واکاوی و در ادامه با شناسایی اصولی که مبتنی بر محوربندی، سلسله مراتب و هندسه است؛ معیارهای تجلی اصل وحدت استخراج و در محمل های شهرسازی و معماری اسلامی بازخوانی شده است.براساس مطالعات، شهر اسلامی می کوشد با تکیه بر اصل توحید و با وحدت بخشیدن بر پیکر عناصر گوناگون خود از حیث هنری، شکلو ماهیت، خود را با حکمت اسلامی تطبیق دهد؛ به گونه ای که با تجلی مفهوم "اصل وحدت" در بستر بوم فرهنگ (اکوکالچر) آثار شهرسازی کارآمد، متنوع و پویایی خلق شده است. در حوزه ی محمل هنری معماری نیز اصل وحدت در بستر انسجام و هماهنگی با بهره مندی از مولفه های هندسه (هندسه مرکزگرا عامل وحدت بخش در بناهای اسلامی)، نظم، توازن، ریتم (تعادل بین فضاهای پروخالی بنا)و محوربندی فضایی متاثر از جهت گیری های عبادی (آرامشی) و اقلیمی (آسایشی) متجلی شده است. در واقع تحقق وحدت در کثرت در معماری نیازمند وجود سازمان فضایی است. اصل وحدت در برگیرنده ی سلسله مراتب فضایی(به منزله ی رعایت حریم فضایی، تفکیک قلمروهای زیستی و رعایت محرمیت)، محوربندی فضای(رعایت و توجه به جهت گیری عبادی و اقلیمی در طراحی معماری بناها) و هندسه فضایی(ایجاد تناسبات، نظم و تعادل) است که منجر به تحقق وحدت در سازمان فضایی معماری سنتی ایرانی-اسلامی می شود.

کلیدواژه ها:

وحدت وجود ، شهرسازی ، معماری اسلامی