نظریه انسداد در اندیشه معرفتی شیعه؛ درآمدی بر عرفی سازی نظام حقوقی دینی

رویکرد حاکم بر معرفتشناسی اصولی، با توجه به حجیت ذاتی قطع، مبناگرایی است. در اندیشه معرفتی شیعه، اصل عدم حجیت ظنون مشهور است و هم اکنون نیز بطلان نظریه انسداد بدیهی انگاشته میشود. در فرض انسداد باب علم و علمی، عقل به کفایت امتثال ظنی حکم میکند و با حجیت ذاتی ظن، اصل ثانوی بر حجیت ظن استقرار مییابد. بنابراین نهی از قیاس، خلاف اصل است و مدعی خصوصیت حجیت اخبار به عنوان ظن خاص، باید دلیل بیاورد. اما در نهایت تقابل تاریخی اخباریگری با انسدادگرایی، به انسداد باب علم و انفتاح باب علمی ختم گردید و ثمرات نظریه انسداد مغفول واقع شد. انسداد با بهرهگیری از سیره عقلا، ظن عقلانی و تراکم ظنون در پی تمدنی عرفی و عقلایی خواهد بود؛ به ظنون عقلی به عنوان دلیل، موهن، جابر یا موید اعتبار میبخشد و در انتساب احکام استنباطشده به شارع تردید ایجاد میکند. بر اساس این مبانی معرفتی و رویکرد اجتهادی که موجب کاهش ناکارآمدی و عدم انسجام در احکام فقهی میشود، فتاوای فقهی با حقوق مدرن نیز سازگارتر خواهد شد و عرفیسازی نظام حقوقی به لحاظ قانونگذاری و قضاوت تسهیل میگردد. هدف این پژوهش، واکاوی اندیشه معرفتی شیعه و تبیین جایگاه نظریه مهجور واقعشده انسداد و ثمرات آن برای نظام حقوقی در یک جامعه دینی است.

کلیدواژه ها:

انسداد باب علم و علمی ، حجیت ظن مطلق ، حکم شرعی ، مبناگرایی معرفتی ، نظام حقوقی عرفی