بررسی چینش متنی گفتارهای درخواستمحور در شاهنامه فردوسی

ساختار متن و چگونگی چینش اجزای سازنده آن نقش مهمی در فهم مخاطب از معنا دارد. گوینده توانا برای نفوذ در ذهن مخاطب از شگردهای مختلفی در زبان استفاده میکند؛ یکی از این شگردها نوع چینشی است که برای ساختار کلام خود برمیگزیند. این نکته افزونبر سخندانی و شناخت قابلیتهای زبان، نیازمند آشنایی با روحیه و منش مخاطب و نیز مسائل اجتماعی و فرهنگی حاکم بر بافت کلامی و غیرکلامی است. شاهنامه از گفتارهای مختلفی تشکیل شده است که فردوسی آنها را از زبان شخصیتها نقل میکند؛ این گفتارها نقش مهمی در پیشبرد داستانها دارد. در این مقاله، چینش متن چند گفتار در شاهنامه با موضوع «درخواست» بررسی، و به این پرسشها پاسخ داده می شود: گفتار درخواستمحور در شاهنامه چه نوع چینشی دارد؟ چه عواملی موجب شده است فردوسی چینش و ساختاری ویژه برای کلام خود برگزیند و این ساختار متنی چگونه موجب بلاغت کلام شده است؟ برای انجام این پژوهش، با تلفیقی از دیدگاه هلیدی و حسن درباره بافت و متن (۱۹۸۵) و روش ساسانی و یزدانی در بررسی چینش متن (۱۳۹۲)، نخست بافت کلامی و غیرکلامی و نوع چینش چند گفتار درخواستمحور شاهنامه (نامه) تعیین میشود؛ سپس رابطه بافت و نوع ساختار این گفتارها بررسی خواهد شد. نتیجه بررسی نشان میدهد نوع چینش این گفتارها شامل توالی گامهای «ستایش» (خدا و مخاطب)، «زمینهچینی» (متغیر)، «درخواست» (شرح ماجرا و درخواست) و «پایانبندی» (متغیر) است که به گفتار درخواست، ساختاری ویژه میبخشد. این ساختار ثابت که نشاندهنده توجه فردوسی به بافت فرهنگی و گفتاری روزگار اوست، موجب نوعی هماهنگی و انسجام در متن شاهنامه میشود که با امکان پیشبینیپذیری، به فهم سریعتر مخاطب از متن میانجامد؛ نیز گام «زمینهچینی» که گامکهای متفاوتی دارد و چگونگی و میزان آنها با توجه به موضوع و بافت متغیر است نقش مهمی در ترغیب مخاطب و بلاغت گفتار درخواست دارد.

کلیدواژه ها:

شاهنامه فردوسی ، گفتار درخواستمحور ، چینش متن ، بافت ، بلاغت