خوانش معنوی متاثر از رنگ ها در معماری مساجد براساس مسیر حرکتی نمازگزار (مطالعه موردی: مسجد نصیرالملک شیراز)

رنگ­ها، یکی از عناصری هستند که معنای نمادین آن­ها باید به نحوی در نظر گرفته شوند که بتوان معنای درونی معماری و هنر اسلامی را درک نمود. بنابراین هدف این پژوهش، شناخت مولفه­های تاثیرگذار بر خوانش عرفانی رنگ­های به­کار رفته در مسجد نصیرالملک و بررسی میزان تاثیرگذاری هر یک از آن­ها در حالات روحی و عرفانی نمازگزار است. با استفاده از روش تحقیق توصیفی- پیمایشی، ابتدا مفهوم رنگ و جایگاه آن در مساجد، تعریف شده است. سپس شاخص­های کالبدی رنگ در مسجد نصیرالملک شیراز بررسی شده است. در گام دوم با بررسی مبانی نظری و مرور پیشینه­های تحقیق، متغیرهای اثرگذار بر خوانش عرفانی رنگ در این مسجد، شناسایی و توسط گروه خبرگان و به کمک تکنیک دلفی، انتخاب شدند. سپس پرسشنامه بر مبنی متغیرهای پژوهش، بین ۲۵۰ دانشجوی رشته معماری توزیع و به کمک مدل­سازی معادلات ساختاری، تجزیه و تحلیل شدند. با توجه به ضرایب مسیر هر یک از شاخص­ها، "سلسله­مراتب حرکتی" تاثیرگذاری بیشتری بر خوانش عرفانی رنگ دارد. در آخر به بررسی و تطبیق رنگ­های هر بخش از مسجد و حالات عرفانی متاثر از رنگ­ها، طبق الگوهای حرکتی متفاوت نمازگزار، پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که پالت رنگی کاشی­کاری مسجد نصیرالملک، تنوع بسیاری دارد و رنگ­های گرم بیشتر قابل مشاهده است. معمار مسلمان در ساخت این مسجد، هرجا که نیاز به توقف و تفکر و نظارت بر احوال خویش است (مانند فضای ورودی و رواق شرقی و ایوان­ها) از رنگ و تنوع رنگی کاسته است. در آنجا که مومن باید طراوت و شادابی لازم برای حضور در پیشگاه خداوند را پیدا کند (مانند هشتی و شبستان)، از رنگ­های متنوع و شاد بهره برده است. بنابراین معمار با استفاده از رنگ در مسیر حرکتی نمازگزار، موجب اتصال دو فضای "مادی و پرهیاهوی بیرون" و فضای "معنوی و روحانی درون مسجد" و ارتقاء معنویت در نمازگزار می­شود.  

کلیدواژه ها:

خوانش عرفانی رنگ ، معماری مساجد ، مسیر حرکتی نمازگزار ، سلسله مراتب حرکتی ، مسجد نصیرالملک.