بررسی گزارش قصیده ای از اثیرالدین اخسیکتی در متن های مصحح و گره گشایی از مفهوم بیت های دشوار آن

اثیرالدین اخسیکتی را از برجسته ترین شاعران قصیده سرای قرن ششم می دانند که با بهره گیری گسترده از معلومات خویش در شعر و اصرار بر دشوارگویی، دیریابی و ابهام، معنای ابیات را به اوج رسانید؛ تا جایی که در تذکره های شعری، برخی از ابیات قصاید او به عنوان نمونه هایی از شعر دشوار معرفی شده است. با توجه به جایگاه این شاعر در عرصه ادب فارسی، پژوهشگران معاصر به تصحیح دیوان وی اهتمام ویژه ای داشته اند؛ از همین رو، دیوان اشعارش سه بار در سده حاضر تصحیح شده است. تصحیح نخست را رکن الدین همایون فرخ در سال های ۱۳۳۷ ۱۳۳۶ و در قالب ۶۵۳۷ بیت به جامعه ادبی عرضه کرد؛ تصحیح دوم را محمود براتی خوانساری در ۱۳۹۸ در دوازده هزار بیت انجام داد؛ و تصحیح سوم، رساله دکتری عباس ماهیار بود که در ۱۳۹۹ و چند سال پس از درگذشت ایشان منتشر شد. بررسی متن های مصحح و نسخه های خطی دیوان این شاعر نشان می دهد که کاستی هایی در کتابت نسخه ها و گزارش تصحیح ها راه یافته است؛ به گونه ای که می توان ادعا کرد تا رسیدن به متنی منقح از دیوان، فاصله ای باقی است. برای اثبات این ادعا، در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، بیت های دشوار قصیده ای از اثیرالدین براساس گزارش متن های مصحح، بررسی، با کتابت نسخه های دیرین مقایسه خواهد شد. بسیاری از نسخه هایی که در این پژوهش بدان ها استناد شده، همان هایی است که در اختیار مصححان هم بوده است؛ اما آن ها در به گزینی یا خوانش واژگان، ترکیبات و تعبیرات، دقت لازم را به کار نبسته اند. یافته های پژوهش نشان می دهد که از میان سه تصحیح انجام گرفته، تصحیح ماهیار بهتر از دو تصحیح دیگر است؛ چراکه ایشان شیوه تصحیح خود را التقاطی قرار داده است و دو مصحح دیگر بر مبنای نسخه اساس کار کرده اند. با توجه به نسخه های موجود از دیوان اثیرالدین، به نظر می رسد به کار بستن شیوه نسخه اساس در تصحیح آن نمی تواند کارایی لازم داشته باشد. برای تصحیح دیوان این شاعر، ضمن انس گرفتن با ذهن، زبان و دایره معلومات او، باید از سایر دانش های حوزه ادبی مانند لغت شناسی، سبک شناسی و نقد متون بهره گرفت.  

کلیدواژه ها:

تصحیح متون ، اثیرالدین اخسیکتی ، تصحیح های دیوان اثیرالدین ، خوانش یک قصیده ، نسخه های خطی