معانی ثانوی امر ارشادی با تکیه بر غزلیات حافظ

از میان علوم بلاغی، علم معانی کمتر مورد توجه پژوهشگران حوزه بلاغت قرار گرفته است و به مانند دانشی فرعی درکنار دانش بیان و بدیع، به گونه ای کلی، با دیدگاه هایی همسو و حتی شاهدمثالهایی همانند، به رووس موضوعات آن پرداخته شده و کمتر به بررسی و تبیین مقوله های آن پرداخته شده است. این در حالی است که علم معانی با بهرهگیری از ظرافت ها و ظرفیتهای زبانی و معنایی میکوشد سایر اغراض نهفته در سخن را استنباط و به گونه ای بلیغ تر و موثرتر و به اقتضای حال مخاطب و سخن و یا حتی گاهی به خلاف مقتضای ظاهر بیان کند؛ ازجمله موضوعات مهم و قابل بررسی در این دانش که سهم عمده ای در شناخت زوایای پنهان شخصیت، افکار و خواستهای موجود دراثری و رساندن لذت روحی به مخاطب را میتواند به همراه داشته باشد بررسی معانی ثانوی مقولات علم معانی است. این موضوع در زبان و ادبیات فارسی به تناسب حال و هوای خاص خود، استعداد برتافتن معانی ثانوی بیش از آنچه مورد بررسی اهل بلاغت عربی )آنهم صرفا در قرآن کریم( قرارگرفته است را داراست؛ لذا در این مقاله، با مطالعه موردی «امر»در یک اثر مستقل، ضمن در نظر گرفتن همه وجوه معانی ثانویه آن، که درکتب بلاغی عربی و فارسی مطرح شده اند، و بررسی، نقد، ادغام معانی مشترک مورد اشاره آنها، کوشیده شده تا جهت تسهیل فراگیری و رعایت اسلوب تقسیم های علمی، معانی ثانوی امر را ذیل سه عنوان کلی ارشاد، تحذیر و دعا دسته بندی موضوعی نموده و سپس در این مقال به بررسی معانی ثانوی امر ارشادی بپردازد و معانی ثانوی دیگری به عنوان زیرمجموعه این عنوان اصلی، استنباط و احصا نموده و بیفزاید. از آنجا که شعر حافظ با داشتن لایه های معنایی متعدد، میتواند بیشترین استعداد برخورداری از معانی ثانوی را داشته باشد، این تحقیق بر پایه آن سامان یافته و تمامی جملات امر غزلیات او استخراج و مورد بررسی قرار گرفته است؛ تا از این رهگذر، ضمن افزودن به تعداد معانی ثانوی امر، با به دست آمدن بسامد کاربرد معنا یا معانی ثانوی خاص در غزل حافظ، در تحقیقات دیگر بتوان به اغراض احتمالی او در استفاده از این معانی و در نهایت به روحیات و ابعاد ناشناخته شخصیتی او پی برد.

کلیدواژه ها:

معانی ، معانی ثانوی ، ارشاد ، غزلیات حافظ