تاملی بر چپیره سازی سازه ای - شکلی در معماری دوران اسلامی (مطالعه تطبیقی: مسجد شیخ لطف االله، مسجد جامع زواره)

از آغاز ساخت نخستین گنبدها حدود ۲۰۰۰ سال می گذرد. در این مدت معمارها توانستند گنبد کروی یا شبه کروی را برای یک سطح چهار گوش قرار دهند. هنگامی که یک گنبد یا طاق با قائده مدور وجود ندارد. اما مشکل از جایی آغاز می گردد که قاعده مدور بر روی یک تهرنگ چهار گوش قرار گیرد. اگر از زیر به گوشه های مکعب یک گنبد خانه که گنبدی با قاعده مدور بر روی آن نشسته است نگاه کنیم چهار سوراخ می بینیم. وجود این سوراخ ها هم یک مساله ساختمانی و هم یک ایراد شکلی است. مساله ساختمانی بدین لحاظ که در این گوشه ها گنبد نیاز به تکیه گاه دارد تا بتواند نیروها و تنش های موجود را بشن انتقال دهد. اگر این سوراخ را با تیرهای افقی پر کنیم شکلی زیبا و متناسب به وجود نخواهد آمد و مکعب گنبد خانه یک دفعه و به صورتی ناهماهنگ به گنبد کروی شکل تبدیل می شود. روش پژوهش در این مقاله از نوع توصیفی- تحلیلی است و ضمن بررسی مصادیق موردی شامل مختصری از تاریخ و جغرافیا، معرفی آثار و سبک شناسی آنها، به تبیین نحوه چپیره سازی در قسمت گنبد و تحلیل عملکرد سازه ای اندام ها به صورت نظری پرداخته میشود. نتایج تحقیق مبین این مطلب است که گوشه سازی گنبد در تبدیل پلان مربع به دایره در مصادیق موردی در نوع خود بینظیر بوده و به عنوان الگویی بیبدیل جهت ساخت بناهایی مشابه در معماری ایران مورد استفاده قرار گرفته است.

کلیدواژه ها:

چپیره سازی ، گنبدخانه ، مسجد شیخ لطف الله ، مسجد جامع زواره.