آنالیز کمی و کیفی مواد دورکننده حشرات با استفاده از متد پیشرفته کروماتوگرافی لایه نازک (HPTLC

  سابقه و هدف: روش پیشرفته کروماتوگرافی لایه نازک ( HPTLC ) یک متد ارزان قیمت، سریع و آسان نسبت به سایر روش های آنالیز مواد است. آنالیز مواد دافع حشرات عموما به روش کروماتوگرافی گاز ( GC ) صورت می گیرد. در این مطالعه از متد پیشرفته کروماتوگرافی لایه نازک برای تعیین کمی و کیفی همزمان دیاتیلمتاتولوآمید DEET )) و دیمتیلفتالات DMP )) که عناصر اصلی تشکیل دهنده بیش تر مواد دورکننده حشرات هستند، استفاده شدهاست. بنابراین با کمک این روش، سه ماده دورکننده حشرات، شامل پماد سنگر، لوسیون DMP۶۰ و قلم دافع حشرات که همگی در داخل کشور فرمولبندی شده اند، مورد آنالیز قرار گرفت.   روش بررسی: مقادیر مشخصی از شکل تجاری سه نوع ماده دافع حشرات، شامل پماد سنگر، قلم دافع حشرات و DMP۶۰ در حلال اتیلاستات حل گردید. سپس از روش پیشرفته کروماتوگرافی لایه نازک برای تعیین میزان و نوع مواد تشکیل دهنده دورکننده های فوق استفاده شد؛ به طوری که لکه گذاری به روش استفاده از غلظت های مختلف از مواد استاندارد و نمونه های مجهول بر روی صفحات سیلیکاژل (۶۰ F۲۵۴ ) که به عنوان فاز ثابت محسوب می شوند، انجام شد. برای رشد لکه ها از ترکیب حلال، بنزن- دیاتیل اتر- هگزان به ترتیب به نسبت حجمی ۵۰، ۳۰ و ۲۰ درصد به عنوان فاز متحرک استفاده گردید. برنامه نرم افزاری CATS۴ نیز برای اسکن پلیت های آماده شده به کار رفت و در نهایت لکه ها با لامپ دوتریوم و با نور UV با طول موج nm۲۳۰ مورد اسکن قرار گرفت.   یافته ها: بر طبق یافته های حاصل از این مطالعه، نوع مواد دافع موجود در دورکننده لوسیون DMP۶۰ ، فقط از نوع دیمتیلفتالات به میزان (۶/۱ ± = SE)۸/۶۱ گرم در هر cc ۱۰۰ از لوسیون دافع و در قلم دافع حشرات از نوع DEET به میزان (۸/۰ ± = SE)۳/۳۱ گرم در هر صد گرم از فرم تجاری ماده دافع است. همچنین مواد موثره موجود در ترکیب پماد سنگر ترکیبی از دی متیلفتالات و DEET به ترتیب به میزان (۲/۰ ± SE =) ۵/۵ گرم و (۱ ± = SE) ۲۵ گرم در هر ۱۰۰ گرم از پماد دافع تعیین گردید. در این بررسی، شاخص Rf برای دو ماده DMP و DEET به ترتیب (۰۲/۰ ± ) ۷۱/۰ و (۰۲/۰ ± ) ۳۲/۰ محاسبه شد.   نتیجه گیری: متد HPTLC روش بسیار مناسبی برای تعیین کمی و کیفی مواد دورکننده حشرات با ماده موثر DEET و DMP است. با توجه به این که اکثر مواد دورکننده موجود در داخل کشور دارای ماده موثر از این نوع است، تنظیم و راهاندازی متد HPTLC برای این منظور می تواند حائز اهمیت باشد، زیرا در این روش، علاوه بر کم هزینه بودن و سهولت کار، تشخیص و تعیین دو نوع ماده دافع فوق به طور همزمان صورت می گیرد.

کلیدواژه ها:

کروماتوگرافی لایه نازک ، HPTLC ، مواد دافع حشرات ، دیمتیلفتالات ، دیاتیلتولوآمید