اثر نسبت های جایگزینی بر صفات گیاهی و ویژگی های کیفیت دانه در کشت مخلوط سویا (Glycine max L. Merr) و دان سیاه (Guizotia abyssinica Cass)

به منظور ارزیابی رقابت گیاه سویا و دان­سیاه در نسبت­های کشت مخلوط، آزمایشی در دو سال زراعی (۹۷-۱۳۹۶ و ۹۸-۱۳۹۷) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل نسبت­های کشت ۱۰۰ : ۰ ، ۷۵ : ۲۵ ، ۵۰ : ۵۰ ، ۲۵ : ۷۵ و ۰ : ۱۰۰ (به ترتیب دان سیاه- سویا) به روش جایگزینی بودند. نتایج نشان داد که نسبت­های کشت مخلوط اثر معنی­داری بر ارتفاع بوته، تجمع ماده خشک، عملکرد دانه، روغن و پروتئین خام دانه سویا و دان­سیاه داشتند. بیشترین ارتفاع بوته سویا و دان­سیاه به ترتیب مربوط به کشت خالص سویا (۱۰۰:۰) و نسبت کشت ۷۵:۲۵ بود. اثر رقابت بر مقدار ماده خشک کل گیاه تا ۹۰ روز پس از کاشت از نوع مکملی مثبت بود و پس از آن به همیاری دو جانبه تغییر یافت. عملکرد کل روغن و پروتئین خام دانه در نسبت­های کشت مخلوط بیشتر از کشت خالص گیاه دان­سیاه (۰:۱۰۰) و کمتر از کشت خالص سویا (۱۰۰:۰) بود. بالاترین نسبت برابری زمین مربوط به نسبت­های کاشت ۵۰:۵۰ و ۷۵:۲۵ (به ترتیب ۲۸/۱ و ۲۳/۱) بود. نتایج این تحقیق نشان داد افزایش سهم اثر مکملی بر عملکرد دانه در مقایسه با اثر انتخابی نقش مهمی در بهبود کارایی کشت مخلوط دان­سیاه و سویا داشت و اضافه محصول تولید شده در نسبت­های کاشت ۵۰:۵۰ و ۲۵:۷۵ به علت سهم بیشتر بودن اثر مکملی (به ترتیب ۲/۷۶ و ۷/۵۹ درصد) بر عملکرد دانه بود. بنابراین انتخاب گیاه دان­سیاه به عنوان گونه همراه در کشت مخلوط با سویا می­تواند به ایجاد رابطه همیاری دو جانبه و تعدیل در رقابت کمک نماید.  

کلیدواژه ها:

Mutual cooperation ، Complementarity effect ، Selection effect ، Land Equivalent Ratio and Soybean ، اثر انتخابی ، اثر مکملی ، سویا ، نسبت برابری زمین و همیاری دو جانبه