مقایسه بیولوژیکی، سرولوژیکی و مولکولی پوتی ویروس های گیاهان تیره غلات در ایران

تا کنون چندین پوتی ویرید آلوده کننده غلات از ایران گزارش شده اند. تنوع وسیع این ویروس ها از یک سو و تشابه برخی از آنها از سوی دیگر موجب شد که بازبینی دقیقی جهت تمایز و تشخیص آنها به عمل آید. بدین منظور ویروس موزائیک ایرانی قیاق (Iranian Johnson grass mosaic virus, IJMV) از قیاق شیراز و خوزستان، ویروس موزائیک مرغ (Bermuda grass mosaic virus, BgMV) از مرغ شیراز، ویروس موزائیک نیشکر (Sugarcane mosaic virus, SCMV) از نیشکر استان خوزستان، ویروس موزائیک جنوبی مرغ (Bermuda grass southern mosaic virus, BgSMV) از مرغ جیرفت و صفی آباد خوزستان و جدایه ایرانی ویروس موزائیک کوتولگی ذرت (Maize dwarf mosaic virus, MDMV)از ذرت دشت ناز ساری جمع آوری و از نظر خصوصیات سرولوژیک، دامنه میزبانی، ناقل و خصوصیات مولکولی مورد مقایسه و بررسی قرار گرفتند. برای آزمون های سرولوژیک از آنتی سرم و ایمونوگلوبولین های MDMV-G از آلمان و SCMV، BgMV، BgSMV ، IJMV و MDMV-Ir از ایران استفاده شد. آزمون های متداول سرولوژیک مانند نشت دو طرفه در ژل آگاروز (AGD) و الیزا حاکی از این بود که جدایه های BgSMV با MDMV-G و MDMV-Ir رابطه سرولوژیک قوی دارند و با آزمون الیزا قابل تفکیک نیستند، ولی در AGD با تشکیل مهمیزک از یکدیگر متمایز می شوند. در الکتروفورز پروتئین و آزمون وسترن بلات باند پروتئینی این ویروس ها از هم متمایز شدند. به جزBgMV سایر ویروس ها با یکدیگر رابطه سرولوژیک دارند. ولی در AGD با تشکیل مهمیزک از یکدیگر متمایز می شوند. در مقایسه دامنه میزبانی، کلیه ویروس ها (جدایه ها) به جز BgMV قادر به آلوده سازی ارقام سورگوم و ذرت مورد آزمایش و رشدی بودند. BgSMV وMDMV-Ir  از نظر آلوده سازی ارزن مرواریدی از SCMV، BgMV و IJMV  متمایزهستند و IJMV و MDMV-Ir از نظر آلوده سازی قیاق (Sorghum halepense) با BgSMV ، SCMV و BgMV تفاوت دارند. آزمون انتقال با شته های Rhopalosiphum maidis، R. padi، Schizaphis graminum، Sipha elegans و Hysteroneura sp. انجام گرفت. IJMV و MDMV-Ir از نظر انتقال با این شته ها قابل تفکیک نبودند. جدایه های BgSMV توسط R. maidis انتقال نیافتند. BgMV تنها با انتقال با شته های Hysteroneura sp. و S. elegans از بقیه جدایه ها متمایز شد. در مقایسه مولکولی ناحیه میانی ژن پروتئین پوششی این ویروس ها با تعدادی از پوتی ویروس های غلات در دنیا، جدایه های IJMV در یک گروه و در کنار ویروس موزائیک زآ (Zea mosaic virus, ZeMV)، جدایه های BgSMV در کنار جدایه های MDMV ولی در شاخه ای جداگانه، SCMV از ایران در کنار جدایه های آمریکا و استرالیا و MDMV از ایران در کنار MDMV از اروپا قرار گرفتند. به طور کلی صرف نظر از اعضای جنس Tritimovirus که از گندم و ویروس موزائیک  علف دانه قناری نی مانند (reed canary grass mosaic virus, RCGMV) که ازPhalaris arundinacea گزارش شده است، در ایران از روی گیاهان تیره غلات پنج ویروس Potyviridae تشخیص داده شده است. ۱) ویروس های IJMV و MDMV که قیاق و ذرت را آلوده می کند، ۲) ویروس BgSMV  که روی مرغ در مناطق گرمسیری جنوب ایران گسترش دارد و آلودگی طبیعی ذرت به این ویروس نیز مشخص شده است، ۳) ویروسSCMV که تاکنون در ایران تنها از نیشکر گزارش شده است و ۴) ویروسBgMV  که ویروسی کاملا متمایز است و در ایران تنها روی مرغ شناسایی شده است و در مناطق معتدل و خنک در ایران گسترش وسیعی دارد..

کلیدواژه ها:

پوتی ویروس های غلات ، ذرت ، نیشکر ، مرغ ، قیاق ، ویروس موزائیک ایرانی قیاق ، ویروس موزائیک مرغ ، ویروس موزائیک جنوبی مرغ ، ویروس موزائیک نیشکر ، ویروس موزائیک کوتولگی ذرت ، ویروس موزائیک زآ ، شته های غلات