بررسی تطبیقی معماری خانه های سنتی و معاصر ایران از منظر سازماندهی کالبدی- فضایی(دوره مطالعاتی: خانه های پهلوی و قاجار)

خانه‎های مسکونی، به منزله ی یکی از مهم ترین گونه‎های معماری ایرانی، همواره مورد توجه بوده‎اند و بخش مهمی از تحولات اجتماعی- فرهنگی جامعه را می‎توان در آن‎ها مشاهده نمود. خانه‎های سنتی ایران در ادوار گوناگون تاریخی، تقریبا نظام ساختاری و اندام‎های اصلی خود را حفظ نموده‎اند؛ ولیکن از اواخر دوره ی قاجار با نفوذ چشمگیر تفکرات و گرایش‎های معماری غربی، زمینه ی تحول در معماری خانه های سنتی با ورود برخی عوامل و عناصر معماری مدرن در ایران فراهم آمد. این دگردیسی در دوره های پهلوی اول و دوم، با سرعت بیش تر و نمایشی متفاوت در ساختار شکلی و فضایی خانه های این دوران نمایان شد. در راستای بررسی میزان تاثیرپذیری سازمان کالبدی- فضایی خانه های تاریخی قاجار و پهلوی از معماری اروپایی، پژوهش حاضر درصدد بررسی و بازخوانی نظام ساختاری خانه های این دو دوره برآمده است. در این مسیر از شیوه ی کتابخانه ای جهت گردآوری اطلاعات کیفی و از رویکرد تاریخی – تفسیری با تکیه بر راهبرد تطبیقی به منظور تحلیل محتوایی مستندات به دست آمده بهره گرفته است. نتایج حاصل از بررسی و تحلیل های صورت گرفته مبین آن است که در دوره های اول و دوم سلطنت قاجار معماری خانه ها با تاثیرپذیری از معماری دوره پیشین به خصوص صفویه طراحی و احداث می شده اند، اما در اواخر این دوره به سبب افزایش مراوده با غرب و تاثیرپذیری از فرهنگ اروپایی به ویژه کشور روسیه، تغییراتی در «نوع معماری»، «اندام ها و عناصر اصلی خانه»، «مصالح و سازه»، و به خصوص «تزیینات» دیده می شود، این در حالی است که در عصر پهلوی اول و دوم، با تاثیرپذیری مستقیم از معماری اروپا و آمریکا، معماری خانه‎ها تغییرات عمده‎ای در کلیه بخش های نامبرده داشته که این تغییرات در برخی از حوزه ها چشمگیر و در برخی اندک بوده است.

کلیدواژه ها:

معماری قاجار ، معماری پهلوی ، خانه های تاریخی ، نظام کالبدی- فضایی