تاس تپه: محوطه ای از دوره اشکانی در خراسان (برمبنای شواهد میدانی و نتایج مقدماتی)

مرزهای شرقی ایران پیوسته دستخوش رویدادها و برهمکنش های فرهنگی، خصوصا ورود اقوام گوناگون مناطق مرکزی آسیا در اشکال مهاجرت و یا تهاجم بوده است. منابع کهن دانسته های اندکی از این دست رخدادها در اختیار پژوهشگران می گذارد و این اندک اطلاعات نیز مختص به وقایعی است که در سطح گسترده تهدیدی برای حکومت مرکزی ایران زمین محسوب می شدند. از این روی منابع مکتوب پاسخ های اقناع کننده ای به پرسش های متعدد پژوهشگران باستان شناسی در زمینه مباحث سیاسی، نظامی، شهرسازی و برهمکنش های فرهنگی ایران با اقوام همجوار شرقی خود نمی دهد. از سوی دیگر، تاکنون پژوهش های میدانی گسترده و پیوسته ای که دربرگیرنده پرسش و پاسخ های علت و معلولی باشند نیز محدود و پراکنده انجام شده اند. در یک دهه اخیر در بخش میانی کریدور کپه داغ آلاداغ در شمال خراسان بررسی های باستان شناختی گسترده ای انجام شده که خود بستر شکل گیری سایر پژوهش ها در این گستره جغرافیای (هرچند محدود) گردیده است. «تاس تپه» یکی از محوطه های شمال خراسان است که در این محدوده و در شرق شهرستان قوچان واقع شده است. با توجه به نتایج بررسی باستان شناختی، تاس تپه یکی از محوطه های مهم دوره اشکانی در این گستره تشخیص داده شد. پس از بررسی های باستان شناختی و در پی آن انجام مطالعات تکمیلی، یک محوطه استقراری گسترده در پیرامون تاس تپه شناسایی شد. وجود پرسش هایی در خصوص درستی این تشخیص، همزمانی حیات بخش استقراری با تپه قلعه، چگونگی ارتباط دو بخش با یکدیگر و تداوم حیات آن در دوره های بعد، منجر به تعریف یک طرح پژوهشی بلندمدت جهت پاسخگویی به سوال ها و شناخت بیشتر این اثر باستانی گردید. این مقاله بر پایه پژوهش های فصل دوم محوطه تاس تپه نگارش یافته و دربردارنده مطالبی در زمینه گستره اثر، بررسی­های ژئومغناطیس، گمانه زنی و سپس تعیین حریم محوطه تاس تپه است. از جمله نتایج این فصل شناسایی محوطه ای از دوره اشکانی به وسعت ۸۰ هکتار است که از دو بخش الف) تپه قلعه ب) بخش استقراری غیر محصور تشکیل شده است. بنا بر نتایج اولیه احتمالا در دوره اشکانی استقرار در کل محوطه برقرار بوده اما در مقطعی استقرار در بخش ب متوقف می گردد در حالی که تپه قلعه تا دوران ساسانی مورد استفاده بوده است. سفال کلینکی یکی از مهم ترین یافته های فرهنگی این محوطه است که این نوع سفال از لحاظ گاهنگاری و گستردگی پراکنش دارای اهمیت است. موقعیت این محوطه در داخل کریدور نیز درخور توجه است زیرا می توان آن را حلقه ارتباطی بین محوطه های شمال کپه داغ از جمله نسا به داخل فلات ایران بشمار آورد.

کلیدواژه ها:

خراسان ، تاس تپه ، گمانه زنی باستان شناختی ، اشکانیان ، سفال کلینکی