سبک های بومی و منطقه ای در سفال های اشکانی- ساسانی شرق ایران با تکیه بر نویافته های سفالین شهرستان نهبندان (استان خراسان جنوبی)

مجموعه مصنوعات سفالی هر منطقه در برگیرنده مفاهیم و اطلاعاتی ارزشمند از شرایط مختلف زندگی مردمان و تعاملات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بین گروه های انسانی است. گام نخست در تحلیل سفالینه های مناطق مختلف، شناخت ویژگی های شاخص و بررسی گونه های مرسوم در هر منطقه است. سفال های اشکانی-ساسانی شرق ایران شامل گونه های شاخصی است که از یک سو تعاملات فرامنطقه ای و از سوی دیگر تداوم سنت های محلی را روایت می کنند. مطالعه تطبیقی سفال های شاخص اشکانی- ساسانی که از سیستان و جنوب خراسان به دست آمده اند، بیانگر ارتباط نزدیکی بین سنت های سفالی مناطق مزبور می باشند. بر این اساس، موادی که به عنوان آمیزه در خمیره سفال ها استفاده شده اند و نیز شیوه تزیین سفال های این دو منطقه از شباهت نزدیکی برخوردار می باشند. این شباهت را می توان همچنین در فرم ظروف سفالی به دست آمده از نهبندان با آنچه از محوطه های تاریخی سیستان به دست آمده، پیگیری نمود. لازم به  ذکر است کلیه سفال های مورد مطالعه با استفاده از چرخ تولید شده اند و تنها قطعاتی چون دسته، درپوش و یا لوله های ظروف سفالی دست ساز می باشند. در این میان، سفال های نویافته از دشت نه و دره چهار فرسخ شهرستان نهبندان مصادیقی بارز از سبک ها و شیوه های مرسوم در سفالگری شرق ایران در طول دوره اشکانی و ساسانی ارائه می دهد. مطالعه سفال های منطقه نهبندان نشان می دهد که فرایندهای تاریخی دوره اشکانی و ساسانی و عبور راه های مهمی چون مسیر کهن خراسان- سیستان از این منطقه، تاثیرات مشهودی در شیوه ساخت و پرداخت سفال های این منطقه داشته است. بر پایه نتایج پژوهش حاضر، پاره ای از سبک های سفالی منطقه نهبندان به تبعیت از الگوهای رایج سفالگری شرق ایران، بومی و محلی بوده و تعداد معتنابهی از سفال های مورد بررسی، متاثر از الگوهای سفالی رایج در ایران و قابل مقایسه با مراکز فرهنگی ایران اشکانی-ساسانی است. این واقعیت در بستر رویدادهای تاریخی و جریان های فرهنگی دوران اشکانی - ساسانی مفهوم می یابد.

کلیدواژه ها:

سفال ، دوران اشکانی- ساسانی ، خراسان ، سیستان ، باستان شناسی شرق ایران