نگاهی به منظومه نویافته زال و مقاتل دیو

سرگذشت زال، فرزند سام نریمان، یکی از پرماجراترین و شگفت آورترین داستان های متون حماسی و پهلوانی ایران است. موی سپید زال، رانده شدن او از درگاه پدر، پرورش یافتن در آشیانه سیمرغ و در نهایت عمر طولانی او، همگی ویژگی هایی است که چهره زال را نسبت به دیگر قهرمانان داستان های ملی متمایز نشان می دهد. در شاهنامه، زال در آغاز جوانی پهلوان نیرومندی است، اما به محض رسیدن رستم به سن بلوغ، به دلیل ضعف پیری از حضور در میدان جنگ کناره می گیرد و جای خود را به فرزند می دهد و از آن پس، نقش قهرمان خردمندی را بازی می کند که راهنمای شاهان و پهلوانان است. ظاهرا این نقیصه در سرگذشت زال سبب شده که در ادوار بعد داستان گزاران به خلق داستان ها و روایاتی بپردازند که در آن ها زال، با وجود کهولت سن، همچنان از یلان سترگ ایران به شمار می رود و در میدان های جنگ، هنرنمایی های بسیاری از خود نشان می دهد. یکی از این دسته داستان ها نبرد زال با دسته ای از دیوان در آغاز جوانی است که بر آن ها پیروز می شود. در این مقاله نخست به بررسی داستان های زال در متون حماسی و پهلوانی ایران می پردازیم و سپس نگاهی به منظومه ناشناخته «زال و مقاتل دیو» می اندازیم و با بررسی برخی قراین متنی، حدود تقریبی سرایش آن را نشان می دهیم.

کلیدواژه ها:

ادبیات حماسی ، منظومه های پهلوانی فارسی ، شاهنامه ، زال ، زال و مقاتل دیو