مصالح مرسله در آینه تقریب

مصلحت در چند حوزه اسلامی بحث می شود: مصلحت به عنوان ملاک و معیار اوامر و نواهی شرع، مصلحت به عنوان یکی از منابع استنباط، مصلحت به عنوان عنصری در فقه سیاسی و اندیشه حکومت اسلامی و برخلاف مسیحیت و به تبع آن، در ساحت اندیشه غرب که مصلحت به عنوان عنصری در حکمرانی و نظام سیاسی بیشتر مورد توجه قرار گرفت، در اندیشه اسلامی از مصلحت بیشتر به عنوان یکی از منابع استنباط شریعت بحث می­ گردد. بنابراین آنچه بیشتر در جدل فقهی میان شیعه و سنی در باب مصلحت وجود دارد، مصلحتی است که به عنوان منبع استنباط می باشد، که فقه شیعی به طور سنتی از آن دوری می جوید و فقه اهل­ سنت آن را به عنوان یکی از منابع استنباط فقهی تحت عنوان مصالح مرسله معرفی می کند. به نظر اصولیان شیعه، اگر مصالح مرسله بخواهند حجیت داشته باشند، باید یکی از این سه حالت وجود داشته باشد: باید به باب ظواهر - مثل قیاس اولویت و یا منصوص ­العله - برگردند، باید از ملازمات قطعی عقلی باشند یا اینکه مصالح مرسله را به دلیل سنت برگردانیم. دانشمندان اهل­ سنت دو تعریف از مصالح مرسله بیان کرده­ اند، که بنا به هر تعریفی، موضع و دیدگاه فقه امامیه در برابر آن فرق می­ کند. اگر تعریف افرادی مانند ابن­ برهان در نظر گرفته شود، در این صورت، مخالفت فقهای امامیه با مصالح مرسله و اشکالهای وارده، موجه جلوه می­ کند، ولی اگر به تعریف علمای بزرگ آنها به ویژه متاخران همچون شاطبی دقت شود، در این صورت، وضعیت دگرگون می­ شود، چون در این باره هیچ اختلافی میان مذاهب وجود ندارد، بلکه همگی معتقدند، مصالحی که موافق و هماهنگ با اصول کلی اسلام هستند، معتبر و در غیر این صورت، نامعتبرند.

کلیدواژه ها:

مصالح مرسله ، مصلحت ، استنباط ، ملازمات عقلیه ، سنت ، ظواهر ، مقاصد شرع