بررسی دیدگاه های رایج متکلمان معتزله و امامیه درباره تعریف حسن و قبح اخلاقی و نقش خواجه نصیرالدین طوسی

سال انتشار: 1399
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: فارسی
مشاهده: 114

فایل این مقاله در 27 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این مقاله:

شناسه ملی سند علمی:

JR_ETHICS-10-1_004

تاریخ نمایه سازی: 19 بهمن 1400

چکیده مقاله:

بسیاری از متکلمان مسلمان، هنگام بحث از افعال الاهی، به بررسی چیستی حسن و قبح اخلاقی پرداخته اند. در این میان، عموم متکلمان معتزله و امامیه، تلاش کرده اند حسن و قبح اخلاقی را بر اساس مفاهیمی دیگر که به زعم آنها دست کم پایه ای تر بوده است، تعریف کنند. پرتکرارترین تعاریف حسن و قبیح در آثار معتزله و امامیه را می توان به سه گروه کلی تقسیم کرد: تعاریف سلبی، تعاریف ایجابی و تعاریف مشتمل بر عناصر ثواب یا عقاب الاهی. در «تعاریف سلبی» حسن با استفاده از ادات سلب تعریف می شود (ما لایستحق فاعله الذم)؛ اما در تعاریف ایجابی چنین نیست. بررسی تحولات تاریخی تعاریف معتزله و امامیه نشان می دهد که خواجه نصیرالدین طوسی در این زمینه از سه جهت نقطه عطف است. نخست اینکه متکلمان پیش از وی، به جز ابوالصلاح حلبی، حسن و قبیح را به نحو سلبی تعریف کرده اند، درحالی که بیشتر متکلمان پس از خواجه، از تعاریف سلبی روی گردانده ، برای ارائه تعریف ایجابی یا تعریف مشتمل بر ثواب و عقاب کوشیده اند. دوم اینکه در میان معتزله و امامیه، خواجه نخستین متکلمی است که در یکی از تعاریف خود، از عناصر ثواب یا عقاب الاهی استفاده کرده است؛ و این تعریف زمینه ساز اختلاف نظری جدید میان متکلمان پس از وی شده است. و سوم اینکه پیش از خواجه عموم متکلمان معتزله و امامیه از عنصر «استحقاق» استفاده کرده اند در حالی که خواجه نخستین متکلمی است که در یکی از تعاریف خود عنصر «استحقاق» را حذف و به جای آن از عنصر «ایجاب» استفاده کرده است.

نویسندگان

سید علی طالقانی

دانشگاه باقرالعلوم (علیه السلام)، قم، ایران

حسین رفیعی

گروه فلسفه و کلام اسلامی، مرکز تخصصی حوزوی آخوند خراسانی (ره)، مشهد

مراجع و منابع این مقاله:

لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این مقاله را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود مقاله لینک شده اند :
  • ابن مخدوم، ابوالفتح الحسینی (۱۳۶۵)، مفتاح الباب، در: الباب الحادی ...
  • ابن ملاحمی، محمودبن محمد خوارزمی (۲۰۱۰)، الفائق فی اصول الدین، ...
  • ابوالحسین بصری، محمدبن علی (۱۴۰۳)، المعتمد فی اصول الفقه، تقدیم: ...
  • ابوجعفر نیشابوری، قطب الدین (۱۴۱۴)، الحدود، تحقیق: محمود یزدی، موسسه ...
  • بحرانی، ابن میثم (۱۴۰۶)، قواعد المرام فی علم الکلام، تصحیح: ...
  • حلبی، ابوالصلاح (۱۳۷۵)، تقریب المعارف، تحقیق: فارس تبریزیان، ناشر: محقق، ...
  • علامه حلی، حسن بن یوسف (۱۳۸۶)، معارج الفهم فی شرح ...
  • (۱۴۰۷)، کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، تحقیق: حسن حسن زاده ...
  • (۱۴۲۶)، تسلیک النفس الی حظیره القدس، تحقیق: فاطمه رمضانی، موسسه ...
  • (بی تا)، «کشف الفوائد فی شرح قواعدالعقائد»، در: تصحیح و ...
  • (۱۳۸۷)، مبادی اخلاق در قرآن، تحقیق: حسین شفیعی، اسراء، قم ...
  • ۱۳.حمصی، سدیدالدین (۱۴۱۲)، المنقذ من التقلید، موسسه النشر الاسلامی، قم ...
  • سیدمرتضی، علی بن حسین (۱۳۸۱)، الملخص فی اصول الدین، تحقیق: ...
  • ۱۵.شیخ بهائی، محمدبن حسین (۱۳۷۷)، «الاعتقادات»، در: پنج رساله اعتقادی، ...
  • شیخ طوسی، ابوجعفر (۱۳۹۴)، تمهید الاصول فی علم الکلام، تصحیح: ...
  • (۱۴۰۶)، الاقتصاد فی ما یتعلق بالاعتقاد، دارالاضواء، بیروت ...
  • (۱۴۱۴)، «المقدمه فی المدخل الی صناعه علم الکلام»، در: رسائل ...
  • علوی عاملی، میرسیدمحمد (۱۳۸۱)، علاقه التجرید، تصحیح: حامد ناجی اصفهانی، ...
  • ۲۰.فاضل مقداد، جمال الدین (۱۳۸۰)، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، ...
  • (۱۴۰۵)، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، تصحیح: سیدمهدی رجائی، کتابخانه ...
  • ۲۲.فخررازی، محمدبن عمر (۱۴۱۱)، المحصل، تحقیق: حسین اتای، دارالرازی، عمان ...
  • (۱۴۲۰)، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت ...
  • (۱۹۸۶)، الاربعین فی اصول الدین، مکتبه الکلیات الازهریه، قاهره ...
  • ۲۵.فیاض لاهیجی، عبدالرزاق (۱۳۸۳)، گوهر مراد، با مقدمه زین العابدین ...
  • ۲۶.قاضی سعید قمی، محمدبن محمد مفید (۱۴۱۵)، شرح توحید الصدوق، ...
  • قاضی عبدالجبار، ابوالحسن (۱۹۷۱)، «المختصر فی اصول الدین»، در: رسائل ...
  • (بی تا)، المغنی فی ابواب العدل و التوحید، ج۶ (التعدیل ...
  • ۲۹.مجلسی، محمدباقر (بی تا)، حق الیقین، کتابفروشی اسلامیه، تهران ...
  • ۳۰.محقق حلی، جعفربن الحسن (۱۴۱۴)، المسلک فی اصول الدین، تحقیق: ...
  • ۳۱.طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۴۰۵الف)، تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، دارالاضواء، ...
  • (۱۴۰۵ب)، قواعدالعقائد، در: تلخیص المحصل، دارالاضواء، بیروت ...
  • (۱۴۰۷)، تجریدالاعتقاد، تحقیق: محمدجواد حسینی جلالی، دفتر تبلیغات اسلامی، قم ...
  • مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۴)، فلسفه اخلاق، تحقیق: احمدحسین شریفی، موسسه ...
  • مظفر، محمدحسن (۱۴۲۲)، دلائل الصدق لنهج الحق، موسسه آل البیت، ...
  • مقدس اردبیلی، ملا احمد (۱۴۱۹)، الحاشیه علی الهیات الشرح الجدید ...
  • ابن مخدوم، ابوالفتح الحسینی (۱۳۶۵)، مفتاح الباب، در: الباب الحادی ...
  • ابن ملاحمی، محمودبن محمد خوارزمی (۲۰۱۰)، الفائق فی اصول الدین، ...
  • ابوالحسین بصری، محمدبن علی (۱۴۰۳)، المعتمد فی اصول الفقه، تقدیم: ...
  • ابوجعفر نیشابوری، قطب الدین (۱۴۱۴)، الحدود، تحقیق: محمود یزدی، موسسه ...
  • بحرانی، ابن میثم (۱۴۰۶)، قواعد المرام فی علم الکلام، تصحیح: ...
  • حلبی، ابوالصلاح (۱۳۷۵)، تقریب المعارف، تحقیق: فارس تبریزیان، ناشر: محقق، ...
  • علامه حلی، حسن بن یوسف (۱۳۸۶)، معارج الفهم فی شرح ...
  • (۱۴۰۷)، کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، تحقیق: حسن حسن زاده ...
  • (۱۴۲۶)، تسلیک النفس الی حظیره القدس، تحقیق: فاطمه رمضانی، موسسه ...
  • (بی تا)، «کشف الفوائد فی شرح قواعدالعقائد»، در: تصحیح و ...
  • (۱۳۸۷)، مبادی اخلاق در قرآن، تحقیق: حسین شفیعی، اسراء، قم ...
  • ۱۳.حمصی، سدیدالدین (۱۴۱۲)، المنقذ من التقلید، موسسه النشر الاسلامی، قم ...
  • سیدمرتضی، علی بن حسین (۱۳۸۱)، الملخص فی اصول الدین، تحقیق: ...
  • ۱۵.شیخ بهائی، محمدبن حسین (۱۳۷۷)، «الاعتقادات»، در: پنج رساله اعتقادی، ...
  • شیخ طوسی، ابوجعفر (۱۳۹۴)، تمهید الاصول فی علم الکلام، تصحیح: ...
  • (۱۴۰۶)، الاقتصاد فی ما یتعلق بالاعتقاد، دارالاضواء، بیروت ...
  • (۱۴۱۴)، «المقدمه فی المدخل الی صناعه علم الکلام»، در: رسائل ...
  • علوی عاملی، میرسیدمحمد (۱۳۸۱)، علاقه التجرید، تصحیح: حامد ناجی اصفهانی، ...
  • ۲۰.فاضل مقداد، جمال الدین (۱۳۸۰)، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، ...
  • (۱۴۰۵)، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، تصحیح: سیدمهدی رجائی، کتابخانه ...
  • ۲۲.فخررازی، محمدبن عمر (۱۴۱۱)، المحصل، تحقیق: حسین اتای، دارالرازی، عمان ...
  • (۱۴۲۰)، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت ...
  • (۱۹۸۶)، الاربعین فی اصول الدین، مکتبه الکلیات الازهریه، قاهره ...
  • ۲۵.فیاض لاهیجی، عبدالرزاق (۱۳۸۳)، گوهر مراد، با مقدمه زین العابدین ...
  • ۲۶.قاضی سعید قمی، محمدبن محمد مفید (۱۴۱۵)، شرح توحید الصدوق، ...
  • قاضی عبدالجبار، ابوالحسن (۱۹۷۱)، «المختصر فی اصول الدین»، در: رسائل ...
  • (بی تا)، المغنی فی ابواب العدل و التوحید، ج۶ (التعدیل ...
  • ۲۹.مجلسی، محمدباقر (بی تا)، حق الیقین، کتابفروشی اسلامیه، تهران ...
  • ۳۰.محقق حلی، جعفربن الحسن (۱۴۱۴)، المسلک فی اصول الدین، تحقیق: ...
  • ۳۱.طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۴۰۵الف)، تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، دارالاضواء، ...
  • (۱۴۰۵ب)، قواعدالعقائد، در: تلخیص المحصل، دارالاضواء، بیروت ...
  • (۱۴۰۷)، تجریدالاعتقاد، تحقیق: محمدجواد حسینی جلالی، دفتر تبلیغات اسلامی، قم ...
  • مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۴)، فلسفه اخلاق، تحقیق: احمدحسین شریفی، موسسه ...
  • مظفر، محمدحسن (۱۴۲۲)، دلائل الصدق لنهج الحق، موسسه آل البیت، ...
  • مقدس اردبیلی، ملا احمد (۱۴۱۹)، الحاشیه علی الهیات الشرح الجدید ...
  • نمایش کامل مراجع