جایگاه محیط زیست در برنام هریزی ملی کشور

مدتی بود که غیرقابل تحمل نشده بودم . این عبارتی است که حوزه آنتونیو ساراما گو رمان نویس معروف اسپانیایی پس از انتشار تازه ترین اثر خود بر زبان راند . وی می گوید هنگامی که می خواهد یک اثر خلق کرده ویا رمانی را به رشته تحریر درآورد، به روایت همسرش کاملاَ غیرقابل تحمل م ی شود. والبته این وضعیت را تنها همسراین نویسنده می تواند درک کند! من ، نه مانند ساراماگو، یک نویسنده ششدانگ تمام عیارم و نه اینکه همسری دارم که غیرقابل تحمل بودنم را تشخیص دهد . اما خود می توانم به این خصوصیت پی برم . مدتی بود که به معنای واقعی غیرقابل تحمل شده بودم و فکری مدام مرا به خود مشغول می کرد. فکر مسایل زیس ت محیطی و ارتباط آن با حوزه برنامه ریزی ملی ، مرا معطوف به خود کرده بود . دو عامل سبب شده بودند تا دراین زمینه بیشتر بیندیشم .نخست حوزه فعالیتم در سازمان حفاظت محیط زیست و دوم همکاری من با پژوهشکده مطالعات راهبردی در کسوت ویراستار مقالات فصلنامه “ مطالعات را هبردی” مرا برآن داشت تا به بررسی جایگاه محیط زیست درحوزه کلان برنامه ریزی کشور بپردازم. اینک که پس از مدتی ، فراغتی حاصل آمد تا با قلم خود بر سرسازگاری درآمده و فصل تازه ای از نگارش مطالب و مقالاتم را آغاز کنم ، امیدوارم که بتوانم حق کلام را در مورد موضو عی که برگزیده ام به خوبی ادا نمایم. همگان می دانند که محیط زیست به مثابه مجموعه ای از آب ، خاک وهوا، جایگاهی برای زندگی بشر و سایر مخلوقات است . کل این طیف را برحسب ملاحظات و تقسیم بند ی های موجود، محیط زیست طبیعی نامیده اند. اما جایی که انسان فعالیت خود را آغازکرده و اموری همچون شهرنشینی ، توسعه صنعتی، بهره برداری از معادن و … را آغاز می کند و متعاقب آن طبیعت اطراف خود را از بین برده و آلوده می سازد، مبحث دیگری آغاز می شود که از آن به محیط زیست انسانی یاد می کنند. همواره برای ادامه حیات بشر بر روی کره زمین ، طبیعت و امکانات آن مورد بهره برداری قرارگرفته اند. این مسئله تا آنجا که قابل تحمل بود که توازن میان مصارف بشری و امکانات موجود در طبیعت در حد قابل قبولی قرارداشت . بحران از آنجا آغاز شد که این توازن برهم خورد و کفه ترازو به ضرر محیط زیست سنگینی کر د. محیط زیست که شاید روزگاری نه چندان دور، اولویت دسته چندم همه کشورها بود، به خاطراین وضعیت بحرانی به صدر فهرست اولویت های کشورها صعود کرد . در ذهن گروهی از کشورها که توسعه یافته نامیده شده بودند و نیز کشورهایی که عنوان درحال توسعه داشتند ، این سئوال خطور کرد که چگونه می توان بر بحرا نهای زیست محیطی غلبه نمود ؟ چگونه می توان کاری کرد تا ضمن حفاظت از محیط زیست به اهداف توسعه نیز نایل آمد؟ قریب به 35 سال قبل ، نخستین مفاهیم توسعه با رویکرد جدید مطرح شدند و درنهایت به آنجا رسیدیم که با واژه توسعه پایدار آشنا ش دیم. توسعه پایدار، سطحی از توسعه بودکه ضمن وفاداری به اهداف کلان خود یعنی رفاه و آسایش مردم به توانایی وتوانمندی و نیز ظرفیت های موجود در طبیعت نیز وقوف داشت. برای رسیدن به توسعه متقارن ، حتماً می بایست به بافت و توانمندی طبیعت و منابع طبیعی توجه دیگری می شد. درهمین راستا توجه دوباره به مولفه های انسانی مانند آموزش ، مشارکت ، همکاری میان مردم و بخش های دولتی درحوزه حفاظت از محیط زیست و … نیز در مد نظر قرارگرفت . توسعه پایدار فرآیندی همه جانبه و چند وجهی است و به همین واسطه درحوزه برنامه ریزی کلان ک شورها نیز اهمیت ویژ های دارد. از زمان طرح دیدگاه های زیست محیطی در حوزه مسایل سیاسی و بین المللی شاید نیم قرن می گذرد اما هر لحظه براهمیت این مولفه در کلیه مواقف سیاسی و بین المللی افزوده می شود. امروزه در قالب اغلب یادداشت های تفاهم دوجانبه، موافقت نامه های همکاری ، اسناد تجاری چند جانبه و حتی اسناد بسیاری ازاجلاس های بین المللی ، رد پای محیط زیست و توسعه پایدار به خوبی مشهود است و بسیار طبیعی می نماید که این مهم در لوح برنامه های ملی کشورها ، خود را نمایان سازد. قصد اصلی این مقاله آن است که به برر سی جایگاه محیط زیست در حوزه برنامه ریزی ملی در کشورمان بپردازد. این نوشتار با طرح سئوالی بسیار ساده آغاز می شود: چه ارتباطی میان محیط زیست ونظام برنامه ریزی ملی در کشورمان وجود دارد؟ فرضیه این نوشتار آن است که میان این دو متغیر به تازگی رابطه معنا دار ی برقرارشده است وبه تبع آن نمی توان بی توجه به متغیر محیط زیست به امر برنامه ریزی کلان کشور همت گمارد . هم اقضائات یک دهه گذشته در کشور وهم نگاه جدید جهانی به مقوله محیط زیست، توسعه پایدار و تلاش هماهنگ کشورها به جهت نیل به اهداف توسعه متقارن ، ایجاب می کند که درحوزه برنامه ریزی ملی در جمهوری اسلامی ایران نیز به این مهم توجه ویژه ای را مبذول داشت . بی توجهی به این مقوله می تواند بسیاری از برنام ههای کشور را در حوزه های اقتصادی ، تجاری وحتی امنیتی با بحران مواجه کند. نگارنده وظیفه خود می داند از مساعدت های کم یته ملی توسعه پایدار، پژوهشکده مطالعات راهبردی و همکاران خویش در دفترآموزش زیست محیطی سازمان حفاظت محیط زیست به ویژه جناب آقای مهندس اردوان زرندیان در خلال تهیه این مطلب به نهایت تشکر و تقدیر نماید.