بررسی زایش لیستونیت های طلادار با استفاده از مطالعات کانی شناسی، ژئوشیمی، کانی سنگین، میانبارهای سیال و ایزوتوپ های پایدار (اکسیژن، کربن و گوگرد) در پهنه افیولیت- ملانژ خاور کشور (منطقه هنگران- جنوب بیرجند)

لیستونیت­ (Listvenite) یک سنگ­ اولترامافیک کربناتی­شده (Ophiocarbonate) است که به دلیل داشتن فلزات گرانبها و پایه به ویژه طلا، نقره، مس، آرسنیک و جیوه از دید اکتشاف و بهره­برداری مهم به شمار می­آید. این سنگ ها کهدر پهنه های افیولیت- ملانژ و در کنار گسل های اصلی و پهنه های برشی بیشترین رخنمون را دارند، در نتیجه دگرسانی آب‎دار و کربناتی سنگ­های اولترامافیک تشکیل شده­اند. در خاور ایران گستردگی رخنمون­های لیستونیتی قابل توجه است. از دید سنگ‎نگاری، لیستونیت­های هنگران به سه نوع اصلی تقسیم می شوند:    ۱- لیستونیت­های کربناتی (نوع I) ۲- لیستونیت­های سیلیسی (نوع II) و ۳- لیستونیت­های سیلیسی سولفیددار با بافت برشی (نوع III). مقدار طلا در این سنگ­ها عموما پایین است و بالاترین مقدار آن در لیستونیت­های نوع III، ppb ۲۹۰ اندازه­گیری شده است. در مطالعه نمونه های کانی سنگین در رسوبات آبراهه­ای لیستونیت­های منطقه، ذرات طلا، پیریت، کالکوپیریت، سینابر و مس طبیعی تشخیص داده شد. ذرات طلا بیشتر همراه با پیریت هستند و بیشترین اندازه آن به ۸۰ میکرون می­رسد. داده های تجزیه نقطه ای نشان می‎دهد که بیشتر سولفیدها از پیریت، مارکاسیت، براوویت (Brovoite) و به مقدار کمتر کالکوپیریت تشکیل و بیشتر پیریت­ها به مارکاسیت تبدیل شده‎اند. همچنین بیشتر کانی‎های کربناتی موجود در این لیستونیت ها، دولومیت و منیزیت است. وجود کانی شاخص براوویت با منطقه بندی­ آشکار و مرتبط با تغییرات مقادیر نیکل، نشانگر تغییرات متناوب فیزیکوشیمیایی در سیال گرمابی است. مطالعه کانه‎نگاری و توالی همبود کانی‎ها نشان از تشکیل دولومیت و منیزیت در مرحله پیش از کانی­سازی و در ادامه آن سولفیدها (بیشتر پیریت) دارد.مطالعه ایزوتوپ­های پایدار کربن و اکسیژن در ۳  نمونه دولومیت (= ۹.۳۵۳- ۹.۹۸۲ ‰, δ۱۳CPDB =۱.۵۷-۱.۶۷ ‰ δ۱۸OSMOW) نشان می‎دهد که منشا ایزوتوپ های اکسیژن و کربن می تواند از آب‎های اقیانوسی باشد که در اثر حرکت و چرخش این آب‎ها در سنگ‎های اولترامافیک مجموعه های افیولیتی و به دنبال آن، رخداد دگرسانی در آنها، دولومیت تشکیل شده است. با توجه به گسترهδ۳۴SCDT  در زوج کانی­ پیریت- مارکاسیت در لیستونیت­های سیلیسی هنگران (۹/۷- ۷/۵ ‰)، چنین به نظر می­رسد که سولفور کانی‎های سولفیدی اشاره‎شده، از سنگ های گرانیتی جنوب منطقه منشا گرفته است. با در نظرگرفتن حضور گسترده سنگ‎ های اولترامافیکی سرپانتینی‎شده و همچنین رخنمون‎های گرانیت در منطقه مورد مطالعه، می توان منشا طلا، نقره و عناصر پایه از جمله مس، سرب، روی، جیوه، آرسنیک، آنتیموان را مرتبط با گرانیت های منطقه و منشا کروم، نیکل، تیتان و آهن را مرتبط با اولترامافیک ها دانست. نتایج حاصل از مطالعه میانبارهای سیال روی رگه های کوارتز کانه زایی شده در لیستونیت­های هنگران نشان می­دهد که سیال گرمابی موثر بر سنگ میزبان شوری پایینی دارد و بیشترین دمای سیال ۲۸۰  درجه سانتی‎گراد اندازه­گیری شده است.

کلیدواژه ها:

لیستونیت ، طلا ، ایزوتوپ پایدار ، افیولیت- ملانژ ، هنگران ، بیرجند