رهیافت استقرایی بر ادبیات اجتهادی «الخلاف»

منطق پژوهشی استقرایی اساس بسیاری از شیوه های تحلیل محتوا ویکی از روش های متداول در پژوهش های علمی است. در این روش محقق مفاهیمی را به صورت هدفمند انتخاب و در قالب عناوین معینی ساماندهی می کند، سپس با مراجعه به داده ها و یافته ها به جمع بندی ای می رسد و نوعی توصیف را ارائه می دهد. مقاله حاضر کوشیده است با توجه به منطق استقرا، ادبیات اجتهادی یا شیوه گفتمان علمی شیخ طوسی را از طریق بسامدگیری واژه های اجماع، روایات، قرآن واصطلاحات فقهی و اصولی و همچنین شیوه های استدلالی شیخ با رای مخالف، شیوه استفاده شیخ از اقوال فقهی اهل تسنن و منابع استنباطی فقه شیعه به شیوه فقه مقارن، کتاب الخلاف را به روش سندی و آماری تحلیل کند. از اولویت های پژوهشی حاصل از استقرای مبانی اجتهادی شیخ طوسی این است که شیخ به دلیل شرایط سیاسی و مذهبی زمان حیات خود و ضرورت ایجاد وحدت میان فقهای شیعه، اجماع را در تعریف جدیدی به معنای کاشفیت از رای معصوم ابداع کرده و بیش از هر اصل دیگری به آن استناد کرده است. ایشان علی رغم اینکه قیاس به عنوان منبع استنباط در مذهب تشیع نپذیرفته، در راستای تبیین احکام فقهی شیعه و پذیرش آن از سوی فقهای اهل تسنن، در مواردی به قیاس استناد کرده است؛ همچنین با درایت و زمان سنجی شرایط جامعه آن روز، با اشراف به منابع فقهی مذهب شافعی و تا حدودی دیگر مذاهب اسلامی، با تکیه بر عقل گرایی، سعی بر توسعه فقه مقارن داشته است.

کلیدواژه ها:

شیخ طوسی ، اجماع ، آیات ، روایات ، شیعه ، اهل تسنن