سیاست جنسیت در ایران معاصر: نقش دولت در تغییر وضعیت و حقوق زنان (۱۳۹۲-۱۲۷۰)

سیاست جنسیت در ایران معاصر نوسان­های فراوانی به خود دیده اما در مجموع تغییرات قابل ملاحظه­ای را در وضعیت زنان به­همراه داشته ­است. پرسش مقاله معطوف به عوامل سیاسی و بویژه نقش­ دولت در این تغییرات است. مقاله با استفاده از روش تاریخی-تطبیقی نشان می دهد که سیاست جنسیت در ایران معاصر از سه متغیر «قدرت جنبش زنان»، «گرایش­های دولت» و «مواضع دیگر نیروهای اجتماعی» متاثر بوده و در قالب سه الگوی متمایز ظاهر شده ­است: نخست، «الگوی محافظه­کارانه» که ناشی از همزمانی ضعف جنبش زنان، دولت سنتگرا و مقاومت برخی از نیروهای محافظه­کار بوده که تغییر چندانی در وضعیت زنان ایجاد نکرده است. این الگو در سال­های پیش از جنبش مشروطه (۱۲۷۰ تا ۱۲۸۴)، دهه ۱۳۲۰و برخی مقاطع پس از انقلاب اسلامی(۱۳۶۰ تا ۱۳۶۷) قابل مشاهده است. دوم، «الگوی اصلاحات آمرانه» که ناشی از همزمانی ضعف جنبش زنان، دولت اقتدارگرا و کاهش مقاومت نیروهای محافظه­کار بوده و این الگو در سال­های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ و همچنین ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ دیده می­شود که باعث تغییراتی در وضعیت حقوقی زنان شد؛ اما این تغییرات از آنجا که با مشارکت جامعه زنان همراه نبود، عمق و استحکامی پیدا نکرد و دوره­هایی از واگشت را به همراه داشت. سوم «الگوی اصلاحات دموکراتیک» که ناشی از همزمانی جنبش زنان، دولت اصلاح­گرا و توازن میان نیروهای اجتماعی نوگرا و سنتگرا بوده است. این الگو در سال­های اولیه پس از جنبش مشروطه و دو دوره موسوم به سازندگی و اصلاحات در سال­های پس از انقلاب ظاهر شد و تغییراتی نسبتا عمیق  و پایدار در وضعیت زنان به همراه داشت.

کلیدواژه ها:

اندیشه جنسیت ، جنبش زنان ، دولت ، سیاست جنسیت ، ایران معاصر