برنامه ریزی ومدیریت سنتی در لایروبی قنات زین آباد (چار بازار) اردکان (استان یزد)

با توجه به وابستگی حیاتی بشر به آب و نقش قنات به عنوان یک منبع مهم و اساسی تامین آب در بخش عمده ای از سرزمین ایران در طول تاریخ، بررسی، شناخت و ارزیابی جنبه های گوناگون دانش مدیریت سنتی این نظام و تلاش در جهت احیاء و ترویج گوشه هایی از این گنجینه ارزشمند فرهنگی، به منظور حل برخی از مشکلات کنونی و یا حفظ پایداری این سیستم ها بر کسی پوشیده نیست. بی شک یکی از مهمترین تکنیک های موثر در تداوم و افزایش آبدهی و پایداری قنات ها در گذشته و حال، مدیریت لایروبی قنات و برنامه ریزی انجام آن در بازه های مختلف زمانی، سالانه ، فصلی و یا ماهانه است. بویژه از آنجاییکه مدیریت و برنامه ریزی برای انجام این فعالیت به سازکار ها و شرایط خاصی نیاز دارد، از این رو بحث مدیریت سنتی وبرنامه ریزی لایروبی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. برنامه ریزی و مدیریت ، اندیشیدن برای آینده است و عمل لایروبی به صورت متداول ومداوم هر سال یا هرماه می بایست انجام بپذیرد که این امر آینده نگری مدیران را که همان استاد کاران محلی هستند، را موجب می شده است.در این مقاله نحوه انجام لایروبی، وسایل لایروبی، شیوه های مدیریتی وبرنامه ریزی، مسایل مربوط به لایروبی، دلایل کم رنگ تر شدن کار لایروبی در احیای قنات ،عوامل موثر بر رونق و انجام دوباره ی این کار، و مقایسه وضعیت لایروبی سنتی با لایروبی امروزی مورد تحلیل وبررسی قرار می گیرد. نمونه مورد بررسی در این تحقیق قنات است. تاریخ حفر این قنات به 250 سال قبل بر میگردد. مبدا آن در 24کیلومتری سمت شرق اردکان است، راهرو آن در حدود 24کیلومتر وعمق مادر چاه آن تقریبا 85 متر یکسره است. در حال حاضر میزان آبدهی این قنات 30 لیتر در ثانیه است. این قنات دارای رشته های مختلفی است که شاخه طاهر آباد آن خشکیده، ولی رشته های دیگر آن به طرف قنات اصیل آبادو کمال آباد می رود. دلیل انتخاب این قنات یکی زنده بودن آن وهمچنین وجود اسناد ومدارک کافی در مورد آن است. استاد کار ومسئول اصلی این قنات در حال حاضر در قید حیات وبهترین منبع اطلاعاتی برای این قنات می باشد.روش تحقیق، مطالعه منابع کتابخانه ای و اسنادی، بررسی های میدانی و نیز مصاحبه با استاد کاران وخبرگان محلی بوده است

کلیدواژه ها:

لایروبی ، خرابی کشی ، گل بند ، لاشه کش ، دلو گیر ، چرخ چاه