مطالعه و تحلیل فر آیندهای زبانی در اقوال صوفیانه ابوالحسن خرقانی از دریچه نظام گذرایی «مطالعه موردی: نورالعلوم»

کتاب «نورالعلوم» اثر ابوالحسن خرقانی در مرحله گذار از مکتب زهد به مکتب کشف و شهود و با تاکید بر ارتباط صوفیه و خداوند «در بستر مقام رجا» تدوین شده است. ابوالحسن خرقانی به مثابه سایر پیشوایان صوفیه با هدف تربیت غیرمستقیم مرید از سازوکارهای مختلفی بهره گرفته که در میان آنها فرآیندهای زبانی، ساختار نحوی جملات خبری و امری و روش های مختلف تاکید، نقش قابل توجهی در توصیف و بازنمایی تجربه های عرفانی و حالات عاطفی صوفیه دارند. در میان احوال عرفانی با توجه به ویژگی های تجارب ابوالحسن، «حیرت» برجسته ترین حالت عرفانی است که بر «تجربه گر» عارض می شود. در نتیجه غلبه این حال، حالات عاطفی مختلفی مانند «شادی»، «اندوه» و «ترس» بطور زودگذر بر تجربه گر مستولی می شود. حالت عرفانی «حیرت» عاملی تعیین کننده در شیوه بیان ابوالحسن است و باعث گذر تجربه گر از مرحله «طلب» به «فناء فی الله» می شود. بسامد بالای «فرآیندهای ذهنی» و «ملموس نبودن فضای تجارب» نتیجه عارض شدن این حالت عرفانی بر نویسنده است. این حالت در شیوه کاربرد عناصر پیرامونی نیز نمود پیدا کرده است. «محدودیت عناصر پیرامونی» و «انتزاعی بودن آنها» در بافت متنی نورالعلوم نشان از عدم توجه نویسنده به جزییات و یا عدم توانایی او در ارائه جزییات فرآیندها است. بسامد قابل توجه افزوده های «وسیله» در ارتباط با خداوند، تاکیدی بر «خواست و کشش» الهی در مسیر سیر و سلوک و غلبه اراده خداوند بر اراده عارف است.

کلیدواژه ها:

نظام گذرایی ، نوشتار صوفیه ، ابوالحسن خرقانی ، نورالعلوم ، احوال عرفانی