توجه به اوضاع و مقتضیات جامعه در وضع و تبدیل احکام در قرآن کریم

اصولا قوانین و مقررات بر مبنای نیازها، منافع و مصالح جامعه وضع می شود و به طور طبیعی با گذشت زمان و تغییر و تبدیل اوضاع و نیازها، قوانین مزبور نیز ممکن است تغییر پیدا کند. این معنی علی الاصول در قوانین و مقررات اجتماعی شرعی نیز حاکم است چرا که قوانین اجتماعی شرعی و اسلامی نیز بر مبنای حکمت و ملاحظه نیاز و مصلحت مردم از سوی شارع، وضع شده اند و طبعا تبدیل اوضاع می تواند موجب دگرگونی آنها شود. با این وصف، در قوانین جزایی و حقوقی موضوعه جمهوری اسلامی ایران، مقراتی یافت می شود که توجیه منطقی و مصلحت قابل قبولی برای آنها به چشم نمی خورد، مبنای توجیهی قوانین مزبور حاکم فقهی و خصوصی قابل قبولی شرعی و پذیرش تعبدی آنها ذکر می شود. این امر، در حالی است که با ملاحظه برخی از آیات احکام در قرآن کریم به خوبی مشهود است که هم در وضع احکام جدید و هم در اصلاح و یا نسخ مقررات وضع شده، از سوی خود شارع، ملاحظه اوضاع و احوال و پیامدهای ناشی از احکام وضع شده، نقش مهمی در وضع و یا اصلاح مقررات وضع شده، داشته است. در این مقاله به برخی از این موارد در قرآن کریم پرداخته شده بدین امید که بتوان از خود قرآن کریم و عمل شارع، در مورد تغییر مقررات با توجه به نیازها و مقتضیات، رهنمود گرفت و از تعبد در مورد قوانین اجتماعی، دوری جست.

کلیدواژه ها:

اوضاع و احوال ، مقتضیات جامعه ، حکمت و مصلحت ، وضع احکام ، اصلاح و تبدیل احکام ، نسخ ، تعبد ، قوانین اجتماعی ، شان نزول