هگمتانه، گذشته و چشم انداز آینده پژوهش ها

پیش درآمد دگرگونیهای اجتماعی و اقتصادی و سیاسی عمیقی که طی نیمه نخست هزاره یکم قبل از میالد در لبه غربی فالت ایران و کوهسارهای زاگرس، سرزمین مادها، رخ داد، و منجر به پیدایی شاهنشاهی های( بزرگ )ماد و( هخامنشی در مقیاس بزرگ جهانی شد، یکی از بخشهای مبهم و نه چندان روشن تاریخ فرهنگی ایران باستان است؛ پژوهش درباره و در همدان )و نیای آن هگمتانه باستان( به دلیل موجبیت تاریخی و موقعیت جغرافیایی این شهر به عنوان پایتخت مادها )و هخامنشیان( در این سرزمین، کلید بازگشایی ابهامات و بازسازی روندهای تاریخی-فرهنگی منطقه است. در کنار آگاهیهای سنتی تاریخی و زبانشناختی درباره همدان و ریشه شناسی نام هگمتانه، درک و فهم چشم انداز و منظر طبیعی-باستانی این شهر از دیدگاه جغرافیای تاریخی )و از آن مهمتر: تاریخ جغرافیایی(، و همچنین تفسیر روشمند و هدفمند یافته ها و داده های بیش از صد سال پژوهش و کاوش باستان شناختی ما را شناخت مقام و موقع تاریخی همدان یاری میرساند.همدان امروزی از نگاه تاریخی وارث نام و جایگاه جغرافیای تاریخی هگمتانه باستانی است؛ آن گونه که زبانشناسان نشان دادهاند نام هگمتانه در زبانهای ایرانی باستان )مادی-پارسی( به معنی «محل گرد آمدن» است؛ جایی و جایگاهی برای تجمع و تجمیع و وفاق و توافق؛ محلی برای هماهنگی و همراهی، مکانی برای یکی شدن، و این خود یکی از زیباترین و عمیق ترین معانی برای نام پایتختی کهن میتواند باشد و هست؛ شهری که می سازندش از برای پیوند و پیوستگی و همبستگی. هگمتانه باستان در روزگار برپایی خود نزد مادها نمادی بوده برای آغاز تاریخ آنها، نشانی برای شروعی دوباره؛ مادها سازندگان این شهر، هگمتانه را سرآغازی برای تاریخ خویش می شمردند، برای یکی شدن با هم، برای اتحاد، و برای قیام و خیزش علیه امپراتوری آشور که چند سده ایران غربی را آوردگاه سپاهیان خود کرده بود، بنابراین شناخت تاریخ هگمتانه مادان با توجه به ریشه شناسی نام آن و باورمندی که مادها به آن داشتند بخشی از تاریخ اجتماعی سرزمین ماد هم میتواند باشد. همچنین هگمتانه در تاریخ دنیای باستان و نزد باستانیان همان مقام را داشت که برای مثال شهرهای بزرگ و یادمانی مانند شوش و بابل و آتن و رم میداشتند؛ پدر تاریخ، هرودتوس هالیکارناسوسی، در کتاب تواریخ خود، محیط گرداگرد باروی شهر هگمتانه را به جهت نشان دادن اهمیت و اعتبار آن با باروی آتن )مهمترین شهر جهان یونانی( می سنجید. بعدتر دیگران قدمت و تاریخ هگمتانه را به جهت نمایاندن کهنگی آن شهر با رم )مهمترین شهر امپراتوری رومیان( میسنجیدند، و شکل و شمایل آن را باز با هفت تپه شهر رم همسان و همساز میدیدند و مییافت ند؛ با آغاز جهان معاصر تقریبا همه جهانگردان و سیاحان و کاشفان و پیشتازان و مسافران غربی که به جای جای مشرق زمین سرک می کشیدند، با تصوراتی از یک طرف ناشی آموخته های خود از کتاب المقدس و از طرف دیگر با خواندن متنهای کلاسیک کهن یونانی و التین به همان اندازه که در جستجوی شهر شوشان و دارالسلطنه داریوش و مقام دانیال نبی، و شهر اور زادگاه ابراهیم نبی و برج نمرود در بابلزمین بودند،هفت باروی رنگی نکمانی هگمتانه را نیز می جستند. هگمتانه در کنار شهر پارسیان، تخت جمشید، مظهر همه شکوه و شوکت شهریاران ایران باستان بود.