تجزیه عنصری درهم های نقره ساسانی (خسرو اول، هرمزد چهارم، و خسرو دوم) ضرب شده در سیستان (سکستان/SK ) به روش پیکسی (PIXE)

سیستان یکی از مهمترین ایالتهای ایران در دوره ساسانی بود که همیشه عضوی از خاندان شاه برای حکومت آنجا انتخاب میگردید. هرچند از ابتدای دوره ساسانی ضرابخانه سیستان بسیار فعال بوده، اما از دوره شاهنشاهی خسرو اول ضرب سکه با عالمت اختصاری «سک(SK) » در آن معمول گردید و تا اسلامی شدن کامل سکه ها و حتی کمی پس از آن امتداد یافت. در این پژوهش تعداد ۶ سکه از خسرو اول ۵۷۹-۵۳۱(م.(، هرمزد چهارم ۵۹۰-۵۷۹(م.( و خسرو دوم ۶۲۸-۵۹۱(م.( به جهت آزمایش تجزیه عنصری پیکسی که تماما در سیستان به ضرب رسیده اند، انتخاب گردید. مساله کانونی این پژوهش، بررسی روند تغییرات عناصر اصلی فلز سکه ها، یعنی عناصر نقره، مس، و آهن است و عالوه بر آن در صورت اماکان، تشخیص نوع معادن فلز نقره استخراج شده در آن عصر میباشد. در نتیجه این پژوهش مشخص گردید که مقدار عناصر نقره، مس و آهن به ترتیب در درهم های خسرو اول ۹۵.۴۲، ۲.۷۲، و %۰.۵۹، در درهمهای هرمزد چهارم ۹۵.۲۹، ۲.۹۳، و %۰.۵۶، و در درهم های خسرو دوم ۹۶.۶۰، ۲.۲۴، و %۰.۰۰ است. با توجه به این که هرچقدر میزان خلوص نقره بالاتر باشد، میزان منطقی از مس در فلز سکه ها به عنوان فلزی جهت عیار کردن، در آن وجود داشته باشد، و عالوه بر آنها میزان کمی از ناخالصیها چون آهن در سکه ها موجود باشد، میتوان نتیجه گرفت کیفیت درهم های خسرو دوم از بقیه درهم ها بهتر و بالاتر بوده و درهم های خسرو دوم و هرمزد چهارم به ترتیب در رده های بعدی قرار میگیرند. در باب شناسایی نوع معادن نیز باید گفت، وجود فلز سرب و ارتباط آن با مقدار طلای موجود در فلز سکه ها، فقط در ۱ نمونه از سکه های مورد آزمایش دیده شده، نمیتوان درباره نوع معادن آن سخنی به میان آورد.

کلیدواژه ها:

سیستان ، ساسانیان ، سکه شناسی ، آزمایش پیکسی ، باستان سنجی