معماری قدسی و عرفانی ( خانقاه)

این مقاله متناسب با محور "معماری قدسی و عرفانی ( خانقاه )" برای "همایش ملی عمران، معماری و ادبیات، نگاهی به گذشته، دریچه ای به آینده" در قالب و شکل مورد پژوهشی انجام گرفته و به دنبال تحقیق و بررسی رابطه بین معماری و عرفان پرداخته شده است. داده ها به روش کتابخانه ای گردآوری شده و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در مرحله پایانی، یافته های پژوهشی جمع آوری و نتیجه گیری شده است. خانقاه ها تا پیش از دوران صفویه ، در گروه بناهای پر شماری بوده ، ولی با وجود این، معماری آن ها ناشناخته و مجهول مانده است. برای شناخت معماری خانقاه ها باید به مطالعه ، تحقیق و پژوهش گوناگونی در دوره های مختلف تاریخی و مناطق جغرافیایی ایران و جهان اسلام پرداخت و همه منابع نوشتاری عربی، فارسی و ترکی و نیز آثار مرتبط با معماری را بررسی کرد. در این تحقیق، به کانون های خانقاهی، کارکردها و نقش های مهم این مراکز پرداخته شده است؛ مانند: دینی، فرهنگی، حمایت کردن از مستمندان و درماندگان و مسافران و حتی دفاع و مبارزه با ظلم و ستم اجتماعی و گاهی نیز این مراکز می توانند به عنوان کانونی برای گسترش موسیقی بومی، انتشار شعر فارسی و معرفی آداب و رسوم مردم به شمار آیند و سببب بازنمایی معماری و هنر ایرانی گردند و هم چنین محلی برای آزاد اندیشی و برخورد اندیشه های مذاهب مختلف در دوره خود تبدیل شوند. هم چنین در این تحقیق به پیدایش نخستین خانقاه در ایران یا خارج از ایران می پردازیم. صوفیان از سده دوم به بعد، در مکان هایی جز مسجد استقرار داشتند و از حدود سده پنجم بود که بنای خاص صوفیان، خانقاه خوانده شد. سازمان خانقاه در خراسان سده پنجم، به دست عارف بزرگ، ابوسعید ابوالخیر قوام یافت. اجزای تشکیل دهنده خانقاه، همچون سازمان آن، طیفی داشت. مکان های باز، نیمه باز و بسته، که مکان های باز عبارت بودند از: صحن و بام که مختص کارکردهای عمومی بود و مکان های بسته شامل: جماعت خانه و حجره ها و صومعه که مختص کارکردهای خصوصی بود. مکان هایی نیمه باز، یعنی صفه ( ایوان ) و رواق، جایگاهی بینابین داشت که جماعت خانه به مقتضای نیازش به شکل گنبدخانه بود. صحن در میان خانقاه قرار داشت و صفه بر صدر یا بلندی صحن، حجره ها هم بر اطراف صحن یا در دو طرف آن که می نشستند و درآی گاه ( دستگاه ورودی ) در میانه یکی از ضلع های صحن قرار داشت.

کلیدواژه ها:

خانقاه ، تصوف و عرفان ، معماری ایرانی ، معماری اسلامی و اجتماع