از خلمان تا الون سرگذشت چهارهزارساله یک جاینام باستانی (سرپل ذهاب)

شهر سرپل­ ذهاب، به گواهی متون تاریخی و آثار باستانی مشهور و پرشمارش، پیشینه­ای دور و دراز دارد. وجود دو نقش­ برجسته مهم آنوبانی­نی و ایدی(ن)- سین بر صخره­ای در مرکز شهر حکایت از آن دارد که این مکان، در اواخر هزاره سوم یا اوایل هزاره دوم پ.م. در اختیار اقوام زاگرس­ نشین لولوبی­ و سیموروم­ بوده است. پس از آن نیز در دوره­ های ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و اسلامی، مکان یادشده همچنان اهمیت خود را حفظ کرده و بارها دوره­ های آبادانی و رونق و گاهی هم زوال و خاموشی را پیموده است. این مقاله به بررسی پیشینه استقرارهای باستانی واقع در محدوده شهر امروزی سرپل ­ذهاب، برخی ویژگی­ های تاریخی این دیار و سیر تحول جاینام­ های مرتبط با آن می­ پردازد. نتیجه آنکه از ابتدای هزاره دوم پ.م تا دوره اسلامی، نام مکان مورد بحث در متون و منابع گوناگون به زبان­ های اکدی، یونانی، عربی و فارسی، به صورت­ های مختلف اما نزدیک به هم، چون «خلمان»، «المان»، «ارمان»، «حلمان»، «خلا» و «حلوان»، ثبت شده است. به­ علاوه تجزیه ­و تحلیل متون و برخی اسامی خاص مرتبط با شهر قدیم نشان می ­دهد که در گذشته نیز، همچون امروز، شهر مذکور دارای تنوع قومی- مذهبی قابل ­توجهی بوده است.

کلیدواژه ها:

جغرافیای تاریخی ، باستان شناسی ایران ، جاینام شناسی ، سرپل ذهاب ، خلمان ، الون