رویکرد جامعه شناختی تصوف در پژوهش های شرق شناسان با تکیه بر خانقاه پژوهی آنان

امیر پوررستگار،[۱] محمدیوسف نیری[۲]   چکیده  به سبب حضور مستمر نگرش عرفانی در ضمیر فردی و اجتماعی ایرانیان، در جریان­شناسی رویدادهای فرهنگی ایران، باید همواره ماهیت و کارکردهای مکتب تصوف تحلیل شود. شرق­شناسان در بررسی و تحلیل تصوف ایرانی اسلامی، از مطالعات تطبیقی، رویکردها و متدولوژی­های تحقیقی متنوعی بهره برده­اند. تصوف­پژوهی، از منظر اجتماع و توده­ها، بخش مهمی از تحقیقات شرق­شناسان را در بر می­گیرد. جستار حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با بهره­گیری از منابع کتابخانه­ای، در پی واکاوی رویکرد جامعه­شناختی در پژوهش­های عرفانی مستشرقان است؛ به­گونه­ای که کوشیده است از رهگذر این کاوش انتقادی، چگونگی تلائم و تباین تصوف و اجتماع در تحقیقات آنان آشکار شود. نظام شیخوخیت، آزادی مذاهب و چیستی و چگونگی سماع، در خانقاه­پژوهی شرق شناسان برجسته است. با غوررسی در تحقیقات آنان، «پیوند تصوف و فتوت» آشکار می­گردد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که غالب شرق شناسان، تصوف توده­گرای خانقاهی و گرایش عامه مردم به تصوف را به سبب برابری اجتماعی طبقات ارج می­نهند و از دیگرسو، گرایش مشایخ را به قدرت نقد کرده­اند. در نگاه آنان، هرچند بن مایه های فتوت صوفیانه، اساس محبوبیت اجتماعی تصوف را شکل داده است؛ مع ذلک، نخبه سالاری عرفان در دوره ی نخستین تصوف، به سبب دوری از طریقت زدگی، نتایج موثرتری داشته است.   [۱] . دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات عرفانی) دانشگاه شیراز، (نویسنده مسئول)، (am.po۹۰@yahoo.com) [۲]. استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، (m.nayyeri۱۰۰@yahoo.com) تاریخ دریافت: ۱۶/۰۱/۱۳۹۹، تاریخ تایید: ۱۹/۱۲/۱۴۰۰   امیر پوررستگار،[۱] محمدیوسف نیری[۲]   چکیده  به سبب حضور مستمر نگرش عرفانی در ضمیر فردی و اجتماعی ایرانیان، در جریان­شناسی رویدادهای فرهنگی ایران، باید همواره ماهیت و کارکردهای مکتب تصوف تحلیل شود. شرق­شناسان در بررسی و تحلیل تصوف ایرانی اسلامی، از مطالعات تطبیقی، رویکردها و متدولوژی­های تحقیقی متنوعی بهره برده­اند. تصوف­پژوهی، از منظر اجتماع و توده­ها، بخش مهمی از تحقیقات شرق­شناسان را در بر می­گیرد. جستار حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با بهره­گیری از منابع کتابخانه­ای، در پی واکاوی رویکرد جامعه­شناختی در پژوهش­های عرفانی مستشرقان است؛ به­گونه­ای که کوشیده است از رهگذر این کاوش انتقادی، چگونگی تلائم و تباین تصوف و اجتماع در تحقیقات آنان آشکار شود. نظام شیخوخیت، آزادی مذاهب و چیستی و چگونگی سماع، در خانقاه­پژوهی شرق شناسان برجسته است. با غوررسی در تحقیقات آنان، «پیوند تصوف و فتوت» آشکار می­گردد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که غالب شرق شناسان، تصوف توده­گرای خانقاهی و گرایش عامه مردم به تصوف را به سبب برابری اجتماعی طبقات ارج می­نهند و از دیگرسو، گرایش مشایخ را به قدرت نقد کرده­اند. در نگاه آنان، هرچند بن مایه های فتوت صوفیانه، اساس محبوبیت اجتماعی تصوف را شکل داده است؛ مع ذلک، نخبه سالاری عرفان در دوره ی نخستین تصوف، به سبب دوری از طریقت زدگی، نتایج موثرتری داشته است.   [۱] . دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات عرفانی) دانشگاه شیراز، (نویسنده مسئول)، (am.po۹۰@yahoo.com) [۲]. استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، (m.nayyeri۱۰۰@yahoo.com) تاریخ دریافت: ۱۶/۰۱/۱۳۹۹، تاریخ تایید: ۱۹/۱۲/۱۴۰۰   امیر پوررستگار،[۱] محمدیوسف نیری[۲]   چکیده  به سبب حضور مستمر نگرش عرفانی در ضمیر فردی و اجتماعی ایرانیان، در جریان­شناسی رویدادهای فرهنگی ایران، باید همواره ماهیت و کارکردهای مکتب تصوف تحلیل شود. شرق­شناسان در بررسی و تحلیل تصوف ایرانی اسلامی، از مطالعات تطبیقی، رویکردها و متدولوژی­های تحقیقی متنوعی بهره برده­اند. تصوف­پژوهی، از منظر اجتماع و توده­ها، بخش مهمی از تحقیقات شرق­شناسان را در بر می­گیرد. جستار حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با بهره­گیری از منابع کتابخانه­ای، در پی واکاوی رویکرد جامعه­شناختی در پژوهش­های عرفانی مستشرقان است؛ به­گونه­ای که کوشیده است از رهگذر این کاوش انتقادی، چگونگی تلائم و تباین تصوف و اجتماع در تحقیقات آنان آشکار شود. نظام شیخوخیت، آزادی مذاهب و چیستی و چگونگی سماع، در خانقاه­پژوهی شرق شناسان برجسته است. با غوررسی در تحقیقات آنان، «پیوند تصوف و فتوت» آشکار می­گردد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که غالب شرق شناسان، تصوف توده­گرای خانقاهی و گرایش عامه مردم به تصوف را به سبب برابری اجتماعی طبقات ارج می­نهند و از دیگرسو، گرایش مشایخ را به قدرت نقد کرده­اند. در نگاه آنان، هرچند بن مایه های فتوت صوفیانه، اساس محبوبیت اجتماعی تصوف را شکل داده است؛ مع ذلک، نخبه سالاری عرفان در دوره ی نخستین تصوف، به سبب دوری از طریقت زدگی، نتایج موثرتری داشته است.   [۱] . دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات عرفانی) دانشگاه شیراز، (نویسنده مسئول)، (am.po۹۰@yahoo.com) [۲]. استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، (m.nayyeri۱۰۰@yahoo.com) تاریخ دریافت: ۱۶/۰۱/۱۳۹۹، تاریخ تایید: ۱۹/۱۲/۱۴۰۰  

کلیدواژه ها:

Keywords: Mysticism and Sufism ، Orientalists ، Society ، Khanqah ، Fotovvat ، Sheikh ، عرفان و تصوف ، شرق شناسان ، جامعه ، خانقاه ، فتوت ، شیخ