بازپژوهی درمفهوم فقهی قاعده لاحرج ونقد مفهوم حرج زوجه درقانون مدنی

حرج مفهومی است که بعداز امتثال متعلق حکم واقع می شودنه قبل، خداونددرشرایط خاص (بیماری، فقر...) کهمکلف درآن قرارمی گیرد، ازضررومفسده ایکه بعدازامتثال حکم برای وی ایجاد خواهد شد خبروآگاه است، لذا قبلازایجاد مفسده، بالاحرج، بانفی امتثال حکم شرعی، وتبدیل امتثال به عدم امتثال دفع مفسده فرموده است، مفهومحرج دراین بیان زمانی حاصل می شود که مکلف باشرایط خاصی (مثل بیماری...)، امتثال حکم شرعی کندکه شارعامربه عدم امتثال فرموده (مقتضی)، لذا با این امتثال غیرشرعی مفسده ایجاد ودفع ایجاد آن هم محال می شود (عدممانع)، لذا به احساس مضیقه وتنگناکه دراثرعدم دفع مفسده ایجاد می شود حرج یا (گناه) با وجود مکلف بودن وعلم بهحرمت داشتن)می گویند. وقتی خداوند با لاحرج، امتثاالحکم شرعی رانفیمی کند، یعنی آن امتثال حکم شرعی بهعدم امتثا حکم شرعی تبدیل می شود.(وبا عکس) لا حرج، نفی حرج است. نفی حرج بانفی علل ناقصه است. نفی عللناقصه هم نفی مقتضی ودفع قهری عدم مانع است. بعدازتبیین این مفهوم که ازتحلیل آیات وروایات استظهار میشود، نتیجه این است که لاحرج (شخصی است- رخصت است ومجزی- امتثال متعلق تکلیف حرام یا واجب، هردورا نفی می کند- نفی (حکم) نمی کند بلکه نفی امتثال متعلق می کند- حکم اولیه است- جنبه ییشگیرانه دارد ولاضررترمیمی- دراحکام اولیه تصرفی ندارد- نفی حرج قطعی الوقوع درآینده می کند که ناشی از امتثال خودمکلف است- لاحرج موجبات فسخ نکاح زوجه رافراهم می کند)- طبق نتایج این مفهوم، نسخ ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی ضروری است وحرج قطعی الوقوع می تواندازموجبات فسخ درماده ۱۱۲۲ بیان شود. تفاوت لاضررولاحرج هممشخص شد، لاحرجدفعضررولاضرررفعحرج می کند.(ذیل نقدبه قانون).

کلیدواژه ها:

حرج ، لاحرج ، دفع ، رفع