جایگاه مسئله ساز اراده آزاد و فیض الهی

ازجمله مباحث محوری اندیشه آگوستین بحث درباره اراده و ارتباط آن با مسئله شر است. او وارث مفهوم اراده به روایت رواقیون است که آن را با فلسفه نوافلاطونی صورت­بندی کرده است. سخن مشهور درباره نظر آگوستین این است که خود شر امری عدمی است و لذا در مورد شرور اخلاقی، عدم اراده به خیر عین شر محسوب می­شود. به این ترتیب، از نظر او قصد صحیح و یا ناصحیح در اراده، عامل اصلی بروز شر در افعال آدمی است. اراده بر همین پایه به اراده­ خیر و شر تقسیم می­شود. نکته­ی مهم این است که از نظر آگوستین اراده نیک دارای عاملی وجودی است درحالی­که اراده شر عاملی ندارد، زیرا از نظر او شر امری عدمی است و اگر عاملی برای اراده شر وجود داشته باشد همان روی­گردانی از نیت خیر است. این پاسخ افلاطونی آگوستین به نسبت اراده و شر با معضلاتی روبرو می­شود. مهمترین معضل پیشاروی این نظریه اولا به مخاطره انداختن معنای آزادی اراده و سپس نسبت آن با مفهوم فیض الهی و یاری­رسانی الهی است. ما در این مقاله می­کوشیم با تکیه بر متن آثار آگوستین به­ویژه شهر خدا و رساله­ درباره اراده آزاد، و رساله درباره طبیعت خیر ابتدا تقریر دقیقی از نظریه آگوستینی­ مناسبت اراده و شر به دست دهیم و در همین راستا جایگاه مسئله­ساز اراده آزاد و فیض الهی در تقریر آگوستین از مسئله شر را نشان دهیم. به نظر می­رسد همین جایگاه مسئله­ساز، آگوستین را وادار به فراروی از تقریر افلاطونی نظریه­ شر به یاری نظریه­ی فیض الهی می­کند. 

کلیدواژه ها:

آگوستین ، اراده آزاد ، شر ، فیض الهی ، شهر خدا