تحلیل کارآمدیالگوی نه بخشی در کاربریهای گوناگون

هندسه یکی از بنیادهای مهم و مشترک بناهای تاریخی ایران است. از میان سطوح تفاوتم کمی وکیفی آن، نحوه ساماندهی فضایی از مهمترین وجوه تاثیرگذار بر شکل گیری بنا و میزان پاسخ دهی آن به نیازهای عملکردی است. الگوی نه بخشی یکی از الگوهای ساماندهی فضایی در معماری ایران است که پیشینه آن به سده نهم پیش از میلاد میرسد. این الگو برای کاربریهای متنوع در دوره های مختلف تاریخی استفاده شده است. هدف مقاله حاضر تحلیل الگوی نه بخشی و رسیدن به علل کارایی آن در پاسخ به نیازهای عملکردی کاربریهای مختلف است. روش تحقیق در این مطالعه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای است. این پژوهش نشان میدهد که کارآمدی الگوی نه بخشی بهعلت وجود یک فضای مرکزی برای عملکرد اصلی در کانون طرح، و وجود فضاهایی در گوشه ها برای عملکردهای جانبی است. این تفکیک فضایی عرصهبندی فضا از جهت عمومی و خصوصی بودن را نیز شامل می شود. بدین ترتیب که مرکز بنا عرصه عمومی و گوشه ها عرصه خصوصی بناست. ایوانها یا صفه ها در این الگو فضای واسط محسوب میشود و مابین عمومی ترین و خصوصی ترین فضاهای بنا قرار دارد. این فضاها علاوه بر برقراری ارتباط، عملکردهای دیگری نیز با توجه به کاربری بنا دارد. آنها همچنین سلسله مراتب ایجاد میکند و در برخی از انواع این الگو، امکان پیوستگی با فضای مرکزی و ایجاد فضای یکپارچه را نیز فراهم میکند. بنابراین در الگوی نه بخشی هر فضا قابلیت و عملکرد ویژه ای دارد و علاوه بر آنکه هریک فضایی مستقل است، به سهولت امکان برقراری ارتباط با دیگر فضاها را نیز دارد. قابلیت دیگر این الگو در این است که دربرگیرنده دو گونه اصلی درونگرا و برونگراست و این مساله سبب می شود تا بتواند نیازهای عملکردی طیف گسترده ای از کاربریها را پاسخ دهد. همچنین تفاوتهای موجود در بناهای با این الگو به ویژه در گوشه های طرح، نشاندهنده تنوع پذیری الگوی نه بخشی با وجود سادگی طرح آن است.

کلیدواژه ها:

الگوی نه بخشی ، چهارصفه ، خانه ، آرامگاه ، کوشک.