بررسی فرم، عناصر، اجزا، و عملکرد بنای آئینی سقاتالار

های استان مازنداران، بناهائی آئینی هستند آکنده از نشان های ایرانیت و اسلامیت. این بناهای « سقاتالار »کوچک چوب ساخته با تراش های ظریف و زیبا و انبوهی از نقوش متنوع و گوناگون، در حریم مقابر وآرامگاه ها و همچنین در کنار تکیه ها و مساجد و در محوطه گورستان ها - یعنی مکان هایی که دارایحرمت هستند- ساخته شده اند و همگی وقف سردار رشید کربلا حضرت ابوالفضل (ع) بوده و به نامنیز شهره اند، و هر ساله میزبان برگزاری مراسم پرشوری در دهه اول محرم و روزهای « ابوالفضلی »سوگواری امام حسین (ع) می باشند.هرچند پیشینه این بناها چندان مستند نیست، اما گمان آن می رود که ریشه در دوران باستان داشته و ازجهت ویژگی های فرمی شباهت هائی با بناهای آئینی ایران باستان (مانند زیگورات ها) و قصر ایزدبانویآب ها آنچنانکه در اوستا معرفی شده است، داراست. همچنین نقوش و تزئینات به کار رفته در آنها نیز بااساطیر و باورهای کهن ایرانیان، خصوصا باورهای مرتبط با آب در ارتباطند. اما چنانکه با ورود دین اسلامبسیاری از آئین های قدرتمند پیشین به دلیل ریشه دواندن عمیق در فرهنگ و باور مردم، با چهره ای نو وقالبی جدید به حیات خویش ادامه دادند و مسئله احترام به آب و حرمت نهادن به این عنصر حیاتی از سنخاین آئین هاست، پس از اسلام این بناها به نام حضرت ابوالفضل (ع) نامیده شدند و میزبان آئین عزاداریسقای شهید کربلا گردیدند.در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی، و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، به بررسی ویژگیهایعام سقاتالارهای استان مازندران و مفاهیم باطنی استنباطی از فرم و اجزا و تزئینات بنا پرداخته شده است ودر ادامه بر اساس مطالعات میدانی و مصاحبه های محلی انجام گرفته، به بررسی ویژگی های خاص چندنمونه از این بناها در ارتباط با خصوصیات فضائی و فعالیتی پرداخته می شود.به این ترتیب سقاتالار بنایی است دو اشکوبه، بر روی چهار پایه قطور چوبی، به فرم چهار گوش، کهارتباط بین دو اشکوبه از طریق نردبان یا پلکان چوبی که معمولا در کنار بنا ساخته شده است، امکان پذیر می شود. این بنا از چهار جهت باز بوده و غالبا در راستای ورودی تکیه واقع شده است. نقوش به کار رفتهدر تزئین آنها به دو دسته مذهبی و غیر مذهبی قابل تقسیم اند و نقوش مربوط به واقعه عاشورا، ملائک،گیاهان، خورشید، اژدها، و ملک باران از نقوش متداول در آنها محسوب می شوند و ارتباط آنها با عنصرجالب توجه است. در حال حاضر سقاتالارهای باقی مانده با توجه به ویژگی های آب و هوائی « آب » مقدساستان مازندران در معرض فرسودگی شدید قرار دارند و بسیاری نیز تخریب شده اند و با بناهائی کاملامتفاوت که هیچ یک از ویژگی های بنای اصیل را نداشته اند جایگزین شده اند. به این ترتیب بازخوانی وتوجه بیشتر به این گنجینه های کوچک و غنی تاریخ و فرهنگ و مذهب ایرانیان ضروری می نماید.

کلیدواژه ها:

سقاتالار ، سقانفار ، آب ، معماری آئینی ، مفاهیم باطنی