بررسی تاثیر انتقال آب سد کمال صالح بر منابع آب زیرزمینی مخروط افکنه اراک و ارائه مدل مدیریت بهره برداری از چاه های آب شرب موجود در شهر اراک

افزایش بی رویه جمعیت در سالهای اخیر، محدودیت منابع آبهای سطحی و بهره برداری بیش از اندازه از سفره های آب زیرزمینی باعث به بار آمدن خسارات جبران ناپذیری به منابع طبیعی کشور در سالهای گذشته شده است و حفاظت از آبهای زیرزمینی می بایست بعنوان یک اصل و پایه در برنامه ریزیهای کشور قرار گیرد. شرایط ژئومورفولوژی، و ویژگی های سیستم
هیدروژئولوژی محدوده مطالعاتی، حضور استثنایی تالاب شور میقان با بستری نسبتا مقاوم نسبت به نفوذ آب شور به آبخوان و همچنین بروز افت و تغییر الگوی شیب هیدرولیکی در مناطق بالادست و حاشیه ارتفاعات که ناشی از ازدیاد بهره برداری از چاه های عمدتا کشاورزی (خارج از توان بازیابی آبخوان) می باشد از یک طرف و نفوذ آلاینده ها خصوصا نیترات از مناطق
مسکونی خصوصا کلانشهر اراک و مراکز اطراف و همچنین مناطق کشاورزی در سال های گذشته موجب ایجاد شرایط استثنایی تغییر الگوی جریان آب زیرزمینی، کاهش پتانسیل آبخوان و تجمع نیترات در محدوده مخروط افکنه اراک و مناطق حاشیه ارتفاعات شده است. در این طرح پژوهشی ضمن بررسی شرایط عمومی سیستم هیدروژئولوژیک آبخوان محدوده مخروط افکنه اراک و چاه های تامین آب شرب شهر اراک و شرایط کیفی حاکم بر آن، مدلسازی کمی جریان آب زیرزمینی با کد ۲۰۰۵-MODFLOW و به کمک نرم افزار GMS V.۱۰ انجام شده و ضمن واسنجی پارامتر های هیدرودینامیک آبخوان، با استفاده از نتایج مدلسازی، به ترسیم محدوده تسخیر یک ساله، دو ساله، سه ساله، پنج ساله و ده ساله تک تک چاه های تامین کننده آب شرب
شهری پرداخته شده است. همچنین اثرات انتقال آب از سد کمال صالح بر آبخوان اطراف مخروط افکنه اراک با استفاده از سری های زمانی میان مدت ثبت شده در پیزومتر ها و تغییرات چهارساله حجم بهره برداری شده از چاه های تامین کننده آب شرب شهر اراک و همچنین نتایج دو دوره آمار برداری از کلیه منابع بهره برداری از آب زیرزمینی، مورد بررسی قرار گرفته
است. همچنین با در نظر گرفتن سناریو نفوذ و ورود نیترات از مناطق شهری به آبخوان و گسترش این ماده آلاینده در منطقه به عنوان یکی از اصلی ترین مشکلات تامین آب شرب کلانشهر اراک پیش از اجرایی شدن پروژه انتقال آب از سد کمال صالح به شهر اراک جهت مصارف شرب، و با در نظر گرفتن عملکرد سیستم جمع آوری فاضلاب شهر اراک، سناریو نفوذ پیوسته
آلاینده نیترات از مناطق مسکونی و شبیه سازی دراز مدت انتشار ان در آبخوان با استفاده از مدل انتقال MT۳DMS انجام گرفته است. سپس موقعیت چاه ها و وضعیت فعلی بهره برداری از آنها با شرایط هیدرولیکی چاه در آبخوان، محدوده تسخیر چاه ها ، نتایج مدل انتشار نیترات در منطقه و وضعیت آبخوان از نظر نیترات بر اساس نمونه برداری و آنالیز آن توسط زارع و
همکاران (۲۰۱۰) با یکدیگر مقایسه شده و شرایط بهینه عملکرد و بهره برداری از چاه ها ارائه شده است. طبق بررسی انجام شده در این مطالعه انتقال آب از سد کمال صالح و کاهش مقطعی بهره برداری از چاه های شرب تاثیر ملموسی در شرایط کمی آبخوان نداشته است. با توجه به حجم قابل توجه برداشت آب زیرزمینی برای مصارف کشاورزی نسبت به سایر موارد و نقش اساسی برداشت آب برای مصارف کشاورزی در ایجاد شرایط بحرانی از نظر کمی- کیفی در آبخوان اراک که موجب تغییر کیفیت آبخوان و افت قابل توجه سطح آب زیرزمینی در طول چند سال گذشته شده است و با توجه به اینکه در شرایط فعلی، تعادلی بین پتانسیل بازیابی کمی-کیفی آبخوان در مقایسه با حجم برداشتی از آن وجود ندارد، به طور موکد پیشنهاد می شود اولویت اصلی مدیریت شرایط، در کاهش برداشت آب زیرزمینی جهت مصارف کشاورزی از آبخوان اختصاص یابد. ادامه طرح های انتقال و تصفیه پساب صنایع و مناطق مسکونی و کنترل عوامل آلاینده کشاورزی خصوصا در محدوده تسخیر دراز مدت چاه های تامین آب شرب شهر اراک از مواردی است که در مرحله بعد برای بهبود شرایط کیفی آبخوان پیشنهاد می شود. با توجه به مکانیابی نسبی مناسب بیشتر چاه های تامین آب شرب شهر اراک از نظر هیدرولیکی، ادامه وضعیت برداشت فعلی با در نظر گرفتن شرایط کیفی چاه ها و تلفیق آب برداشت شده با آب انتقالی از سد کمال صالح تا حصول شرایط مناسب برای آبخوان و کاهش برداشت برای مصارف کشاورزی پیشنهاد می شود.