هویت و تابعیت کودکان؛ نقش مادر در هویت بخشی و اعطای تابعیت به فرزندان

مطابق مواد ۷ و ۸ کنوانسیون حقوق کودک، دولتها موظفاند در حقوق داخلی خود، قوانینی تصویب کنند تا هویت هر کودک، به محض تولد، ثبت شده و کودک از حقوقی چون داشتن نام، کسب تابعیت و دیگر حقوق مرتبط با آن برخوردار شود . از همین رو، مطابق با ماده ۳ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب ۱۳۹۹، بی هویتی و بی تابعیتی بهعنوان شرایط مخاطره آمیز شناخته شده است. بر این اساس، دفاتر حمایت از کودکان و نوجوانان، به عنوان یکی از نهادهای حمایت کننده ی افراد زیر هجده سال، میبایست اقدامهای قانونی لازم جهت ثبت هویت این افراد را اعمال نمایند و سازمان ثبت احوال و وزارت کشور نیز مطابق بند ت ماده ۶ ، در راستای اجرای این قانون اقدام می کنند. ماده ۹۷۶ در۷ بند، اشخاصی را که تبعه ایران محسوب میشوند، تعیین نموده، اما بر اساس این ماده، انتقال تابعیت از مادر به فرزند پیشبینی نشده است. به طور کلی، بر مبنای این ماده، تابعیت در حقوق ایران وابسته به تابعیت پدر بوده و تمام فرزندانی که پدر آنها ایرانی است، به محض تولد، تبعه ایران محسوب میشوند. در مواردی که پدر ایرانی است، اما به دلیل نبود سند شرعی یا رسمی ازدواج و یا دلایل دیگر، اقدام به دریافت شناسنامه برای فرزند خود نمیکند، تبصره ماده ۱۶ قانون ثبت احوال، این اجازه رابه مادر می داد که با اعلام تولد فرزند (گواهی ولادت) و با ارائه مدارک شناسایی به اداره ثبت احوال محل سکونت، با نام خانوادگی خود، برای فرزندش شناسنامه بگیرد. متاسفانه طبق مصوبه شورای امنیت ملی که بیش از ده سال پیش صادر شده، مادران در دریافت شناسنامه برای فرزندان خود با مشکلاتی مواجه شده و مادر میبایست به هر ترتیب، تابعیت پدر و مفقودالاثر بودن او را اثبات کند و اداره ثبت احوال صرفا با رای صادره از دادگاه حقوقی، اقدام به صدور شناسنامه به نام مادر می نماید. علاوه بر این، تا پیش از سال ۱۳۹۸، امکان انتقال تابعیت از سوی مادران به فرزندان حاصل از ازدواج با مردان خارجی به محض تولد وجود نداشت و بر اساس ماده واحده تعیین تکلیف تابعیت فرزندان مصوب ۱۳۸۵، فرزندان متولد از مادر ایرانی، تنها پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام و با وجود شرایطی، امکان درخواست تغییر تابعیت داشتند. با اصلاح این ماده واحده در سال ۱۳۹۸ ، انتقال تابعیت مادران به فرزندان به محض تولد تسهیل شده و مادران میتوانند درخواست خود را در انتقال تابعیت به دفاتراداره اتباع سراسر کشور، ارائه دهند و در صورت مثبت بودن پاسخ استعلام امنیتی، قادر به دریافت شناسنامه خواهند بود؛ البته، تکمیل پرونده برای دریافت این نوع شناسنامه نیز با مشکلاتی روبه روست؛ ازجمله فقدان مدارک ازدواج رسمی یا گواهی ولادت تا طولانی بودن روند پاسخگویی به استعلام امنیتی. در این پژوهش کوشش شده است پیشینه و موانع دریافت شناسنامه توسط مادران، انتقال تابعیت از مادر به فرزند و همچنین، موانع اجرایی تبصره ماده ۱۶ و قانون تعیین تکلیف تابعیت و آییننامه اجرایی هیات وزیران و شیوهنامه اجرایی در وزارت کشور و دشواریهای مادران و کودکان در دستیابی به هویت، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

شناسنامه ، بی هویتی ، تابعیت مادرانه ، انتقال تابعیت