نسخه شناسی مصاحف قرآنی (۱۳): مصاحف قرآنی منسوب به خط ائمه علیهم السلام: واقعیت یا جعل؟

 نشانه هایی در دست است که از حدود قرن چهارم هجری، کتابت و دستخط برخی از نسخه های قرآنی به خط کوفی را به امام علی علیه السلام یا دیگر صحابه، چون خلیفه سوم، عثمان بن عفان نسبت داده اند. از سوی دیگر جستجو در مجموعه های خصوصی، موزه ها و کتابخانه های ایران و جهان نشان می دهد اکنون قریب به ۲۰۰ نسخه کامل یا ناقص قرآن منتسب به دستخط امام علی علیه السلام یا یکی دیگر از امامان شیعه وجود دارد. مقاله حاضر دو دسته دلیل یا مدرک تاریخی بر غیرواقعی بودن این انتساب ها ارائه می دهد. نخست بر اساس متون تاریخی قدیم می کوشد نشان دهد که کهن ترین اسناد مکتوب تاریخی برجا مانده از سه قرن نخست همگی فاقد چنین نسبت هایی اند. به علاوه، ذکر نام کاتب در انتها یا میانه یک نسخه قرآن امری غیر رایج در سه قرن نخست است؛ لذا وجود ترقیمه یا انجامه کاتب در انتهای بخشی از قرآن، و انتساب آن قرآن به یکی از امامان شیعه در قرن نخست، مستلزم زمان پریشی تاریخی (anachronism) است. دومین دسته از دلایل و شواهد بر جعلی بودن این انتساب ها، به جوانب نسخه شناختی این مصاحف منسوب به امامان شیعه بازمی گردد. در این بخش نویسنده، نشان می دهد که  برخی ویژگی های موجود در خود این نسخه ها، از جمله نوع خط (مثلا به کارگیری خط کوفی مشرقی)، جنس مصحف (مثلا استفاده از کاغذ)، محتوای قرآنی (مثلا استفاده از قرائات مختلف رسمی و شاذ)، وجود اشتباهات و سهو کاتب (که به اعتقاد شیعه، از جانب امام روی نمی دهد)، و نیز نشانه های واضحی از جعل امضا به خط کوفی، به روشنی ما را قانع می کنند که کتابت این مصاحف به دست امامان شیعه را نادرست و غیرواقعی بدانیم.      

کلیدواژه ها:

قرآن های کوفی ، مصاحف منسوب به ائمه ، قرآن امام علی علیه السلام ، جعل امضا یا انجامه در نسخه های قرآن