بررسی ارزیابی راهبردی محیط زیست جهت استفاده در برنامه های توسعه منطقه ای مطالعه موردی منطقه مشهد

محیط زیست و لزوم حفاظت از آن در دهه های اخیر مورد توجه جدی کلیه افراد و مجامع بین المللی و جهانی قرار گرفته است. توسعه بی رویه فعالیتهای اقتصادی انسان از یک سو و اتکای بی واسطه و وابستگی معیشتی قشر کثیری از جمعیت رو به رشد جهان به طبیعت از سوی دیگر، روز به روز از تنوع طبیعی اکوسیستم ها و زیستگاهها می کاهد و محدودیت های بیشتری را برای زندگی و بقای حیات وحش فراهم می کند. در نتیجه اجرای برنامه های حفاظتی از گونه ها و اکوسیستم ها فقط به نقاط مشخصی محدود شده که امروزه تحت عنوان مناطق حفاظت شده مشهورند.مدیریت راهبردی و برنامه ریزی منطقه ای» از مهمترین ارکان سیستم های مدیریت در یک سازمان است؛ مدیریت راهبردی هنر و علم تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات و وظایف چندگانه ای است که سازمان را قادر می سازد به مقاصد خود دست یابد(هانگر و ویلن، ۱۳۸۲). استفاده صحیح و موثر از «برنامه ریزی و مدیریت منطقه ای» به عنوان مهمترین ارکان سیستم های مدیریت و همچنین به لحاظ نقش پیش گیرنده آن، اثربخشی مثبتی بر کنترل مشخصه های فنی و غیرفنی در تمام سطوح و در نهایت بر نتایج نهایی و برایندهای سازمان خواهد داشت. اهمیت و ویژگیهای چندجانبه و منجصر به فرد منطقه مشهد موجب شده است که ارزیابی اثرات زیست محیطی جهت توسعه در این منطقه، از جایگاه ویژه ای برخوردار باشد. لذا آگاهی و شناخت نسبت به تاثیر توسعه بر روی زیست محیط می بایست هماهنگ. منطبق با طرحهای مدیریتی جامع کشور و منطقه، مورد بررسی قرار گیرد. در این میان ارزیابی راهبردی زیست محیط به عنوان یک ابزار کارآمد جهت اجرایی نمودن اهداف توسعه پایدار مطرح است. توجه به این موضوع ضرورت نهادینه نمودن ارزیابی راهبردی محیط زیست را با توجه به راهبردها، اهداف و سیاست های برنامه چهارم و پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، آشکار می سازد. در این ارزیابی رشد بالای اقتصادی و به موازات ارتقای شاخص های توسعه پایدار، مدنظر است. اصلی ترین کاربرد ارزیابی راهبردی محیط زیست در مناطق ورزشی کشور به ویژه منطقه مشهد، تجزیه و تحلیل اطلاعات زیست محیطی در تصمیم سازی است. بدین منظور در نخستین قدم به تعیین مناطق ۱۳ گانه زیست محیطی به روش ارزیابی چند معیاره پرداخته شد، بررسی ها مشخص کرد که ۶۸/۳از منطقه را زون حفاظت شده شامل می شود (مصطفوی و همکاران، ۱۳۸۵). در قدم بعدی به منظور ارائه برنامه ریزی راهبردی به روش ماتریس سوات تعداد ۱۵۴ پرسشنامه در اختیار جامعه آماری و همچنین خبرگان منطقه تکمیل شد. بدین منظور ابتدا عوامل داخلی (نقاط ضعف و قوت) و عوامل خارجی (فرصتها و تهدیدات محیط تحت بررسی شناسایی شدند. پس از شناسایی، عوامل داخلی و خارجی در قالب جداول ارزشیابی عوامل داخلی (IFE) و ارزشیابی عوامل خارجی (EFE) نمره دهی و وزن دهی شدند. به منظور وزن دهی عوامل داخلی و خارجی از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP بهره گیری شد. به منظور تعیین راهبردها از خروجی ماتریس سوات بر اساس اولویت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی منطقه بارگذاری هر یک از گزینه های توسعه، انجام شد و در پایان راهبرد سوم، یعنی «راهبرد استفاده از رویکردهای حفاظتی همگام با معیارهای بین المللی به پشتوانه قوی اجرایی دولتی - ملی» با کسب بالاترین امتیاز ۵/۰۹ به عنوان اولین اولویت برنامه ریزی منطقه ای مهم برای این منطقه حاصل شد

کلیدواژه ها:

برنامه ریزی منطقه ای ، اثرات زیست محیطی ، توسعه منطقه ، برنامه ریزی و مدیریت راهبردی