لزوم بازنگری در مفهوم فضاهای زیرزمینی؛ بازتعریف گونه ها؛ و بازنمون آن برای قرن شهری معاصر

فضاهای زیرزمینی به طور بالقوه در بسیاری از نقاط جهان، هزاران سال است که به کار گرفته شده اند. در گذشته استفاده از فضاهای زیرزمینی، با اهداف گوناگونی همچون تنظیم شرایط محیطی، نگهداری کالا، مخفی نگاه داشتن پدیده ها، جان پناه موقت، سرپناه، دسترسی و ... مورد توجه بوده است. اولین توجه به فضاهای این چنینی در جهت بهبود شرایط زندگی و سرویس دهی هرچه بهتر خدمات شهری به مردم در آغاز قرن ۲۰ میلادی توسط معمار فرانسوی (اوژن هنارد) مطرح شد. نبود برنامه ریزی مشخص، منجر به رها شدن این فضاها به حال خود بوده، لیکن در برخی از نقاط جهان به بهترین شیوه ممکن در جهت سامان بخشیدن به این فضاهای زیرزمینی به امور کیفی آن پرداخته شده است و همچنین در بسیاری از موارد احداث چنین فضاهایی نوساخت در عصر حاضر، گره گشایی فراوانی کرده اند. فضاهای زیرزمینی دارای ثبات دمایی و حداقل نوسانات در فصول زمستان و تابستان بوده و قابلیت خوبی در آسایش اقلیمی برای انسان و ملزومات زندگی، بهره وری انرژی و تحقق شهرسازی پایدار دارد. این پژوهش با تمرکز بر شناسایی فضاهای زیرزمینی روزآمد شده جهانی که خط مشی نوین را دنبال می کنند، تلاشی است در راستای آگاهی از اهمیت مداخلات و اقدامات فضاهای زیرزمینی در جهت بهبود و پایداری فضاهای شهری معاصر است. بر اساس مطالعات انجام گرفته توسط بسیاری از صاحبنظران، فضاهای زیرزمینی را در زمره فضاهای شهری قلمداد می کنند و بر همین اساس روزآمدی یک فضای زیرزمینی به مثابه فضاهای شهری باید دارای ویژگی های خوانایی، سرزندگی، آسایش، ایمنی، انعطاف پذیری، حس تعلق و... باشند. در این ضمن براساس روش موردپژوهی انواع زمین پناه ها در گونه های طراحی شهری، معماری، گردشگری، سیستم حمل و نقل، امور نظامی و تاسیسات دسته بندی شده و معیارهای منشا شکل گیری، فضای عمومی، فضاهای شهری و گونه شناختی آنها مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین از تطبیق پروژه های روزآمدسازی زمین پناه ها، میزان گرایش آنها براساس گونه های مذکور ارزیابی و سهم آنها مشخص گردید.

کلیدواژه ها:

زمین پناه ، گونه شناسی ، انطباق عملکردی/مفهومی گونه ها ، تجارب جهانی روزآمدی زمین پناه