بررسی و تحلیل سکوت در گفتمان ادبی با رویکرد نشانه - معناشناختی؛ مطالعه موردی: کلیدر و جای خالی سلوچ اثر محمود دولت آبادی

نشانه معناشناسی گفتمان در پی کشف روابطی است که به تولید معنا منجر می­شوند. در فرایند زایشی گفتمان، سطحی­ترین لایه با ژرف­ترین لایه ارتباطی تنگاتنگ دارد. ازجمله عناصر صوری گفتمانی که در زیرینی­ترین لایه­ها به تولید معنا منجر می­شود، فضاست که اخیرا در مطالعات ادبی مطرح شده است. سکوت غیاب عنصر زبانی در گفتمان است به نحوی که نشانه چیزی باشد. اما همین عنصر غایب، به­وسیله عناصر ساختاری و متنی در گفتمان تجلی می­یابند و در پس­زمینه متن حاضر می­شوند. سکوت به­عنوان عنصری دلالتگر، در ارتباط با عنصر متضاد خود یعنی صدا دریافت می­شود.     محمود دولت­آبادی، نویسنده واقع­گرای ایرانی، یکی از داستان­پردازان ادبیات اقلیمی نیز هست و بر این اساس، فضا در آثارش نقش بسزایی ایفا می­کند. به علاوه، با وجود جایگاه ویژه زبان در رمان­هایش، سکوت نزد وی به­عنوان عنصری معناآفرین بروز می­یابد. پژوهش حاضر، با هدف نشان دادن فرایند شکل­گیری سکوت در کلیدر و جای خالی سلوچ و با تکیه بر رویکرد تنشی گفتمان و نشانه معناشناسی فضا، سعی دارد سکوت را در برخی از ساخت­های فضابنیان این دو رمان بررسی کند. در این راستا، مطالعه رده­های حسی گفتمان، میدان شنیداری و ارتباط آن­ها با تکوین سکوت در فضاها اجتناب­ناپذیر است. همچنین، بررسی­ها نشان می­دهد که ساخت­های گفتمانی از اصل فرایند زایشی تبعیت می­کنند و فضاهای هراس­آلود و سیاهی که در لایه صوری این دو رمان به تصویر کشیده شده، به دور از نقش ارجاعی صرف، در سطحی عمیق­تر ناظر به خفقان موجود در دوره هم­عصر این دو رمان، و در ژرف­ترین لایه­ها، نشان­دهنده زوال و مرگ است.    

کلیدواژه ها:

Keywords: Space ، Silence ، Semiotics ، Kelidar ، Missing-Solouch ، واژه­های کلیدی: فضا ، سکوت ، نشانه معناشناسی ، کلیدر ، جای خالی سلوچ