روستازیستی پایدار در حوضه آبخیز بخش موسی آباد شهرستان تربت جام

سابقه و هدف:  پدیده روستاگزینی یا روستاگریزی اتفاقی است که امروزه زندگی اجتماعی- زیستی شهر و روستا را تحت تاثیر قرار داده است. هدف اصلی طرحهای توسعه روستایی، افزایش قابلیت روستازیستی است. ولی اگر طرحی اجرا نشود یا نتایج مفیدی نداشته باشد، احتمال مهاجرت روستائیان به شهر افزایش مییابد. از اینرو، روستاگریزی باعث مشکلاتی در شهرزیستی بویژه از طریق حاشیه نشینی و تقابل فرهنگی میشود. حال سوال اینجاست که برای روستازیستی پایدار، چه عواملی دخیل هستند؟ با بررسی مطالعات صورت گرفته، روستازیستی بیشتر متاثر از مولفه های اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، رفاهی، و محیطی است. در این راستا، این پژوهش به میزان تاثیرگذاری این عوامل بر روستا و شرایط زندگی در آن می­پردازد و هدف آن، شناخت عوامل موثر بر پایداری پدیده روستازیستی است. مواد و روشها: به منظور بررسی پدیده روستازیستی پایدار، روستاهای حوضه آبخیز شهرستان تربتجام به عنوان پایلوت آماری انتخاب شدند. این پژوهش براساس نوع دادههای جمعآوری و تحلیل شده، تحقیقی کمی، و از لحاظ نوع برخورد با مسئله، مطالعهای میدانی است. با توجه به جامعه مورد مطالعه (۲۶۸۳ نفر جمعیت و ۵۶۰ خانوار) و به کمک فرمول کوکران، تعداد ۲۲۸ خانوار به عنوان حجم نمونه تعیین شدند. در مرحله بعد، به روش سیستماتیک تصادفی، نمونهها مشخص و مورد آماربرداری و پرسشگری قرار گرفتند. نتایج و بحث: یافتهها نشان میدهند که شرایط روستازیستی به صورت پایا و پایدار صورت نمیگیرد زیرا چالشهای اجتماعی-زیستی فراوانی وجود دارند. طبق نتایج، مولفه های اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، رفاهی، و محیطی، با نسبتهای مختلف، رویکرد روستاگزینی یا روستاگریزی را تحمیل میکنند. در این پژوهش ضریب تاثیرگذاری مولفه ها در روستازیستی به ترتیب از زیاد به کم، اعتماد اجتماعی، فرهنگی، رفاهی، محیطی، انسجام اجتماعی، اقتصادی و مشارکت اجتماعی به دست آمده است. به عنوان نمونه، یکی از عوامل موثر بر کیفیت زندگی مردم در روستا نوع ارتباط آنها با دیگر افراد روستا و وابستگیهای اجتماعیشان است. براساس نتایج این پژوهش، اعتماد اجتماعی، که بر همکاری و همیاری بین مردم تاکید دارد، به عنوان مهم ترین مولفه موثر بر روستازیستی پایدار شناخته شد. بنابراین می توان با افزایش اعتماد میان مردم، مشارکت و نظر مثبت آنها را جلب نمود. بعلاوه، به علت همکاری آن ها، میزان موفقیت طرح ها افزایش یافته و هزینه های توسعه روستایی کاهش مییابد. از سوی دیگر، مشارکت در امور اجتماعی نوعی تعهد و قبول مسئولیت فردی و اجتماعی است که باعث افزایش اعتماد اجتماعی می­گردد و همه افراد ناگزیر به پذیرش آن هستند به گونه ای که در آن افراد به خاطر منافع گروهی از منافع شخصی دست می کشند. در واقع در آن، افراد به سطحی از درک رسیده اند که منافع کل را به خرد ترجیح می دهند. ولی این منطقه از پایینترین میزان مشارکت برخوردار است. در نتیجه، پدیده روستازیستی نمیتواند پایدار باشد. نتیجه گیری: اعتماد اجتماعی و همچنین وجود مشارکت در بین افراد ساکن روستا، از شرایط مهم توسعه روستایی هستند. می توان از طریق آموزش و آگاهی به مردم در مورد واقعیت و مبنای اعتماد اجتماعی و نیز شیوه های مشارکت و پیامدهای آن، فراهمسازی فضای باز برای انتقاد و تصمیم گیری و تفویض اختیار، و همچنین تشویق فعالیت های گروهی، دلبستگی و تعلق خاطر اجتماعی-زیستی را در میان مردم افزایش داد. به هر حال، در یک دید کلی میتوان تاکید نمود که شناسایی عوامل موثر بر روستازیستی پایدار، گامی جهت برنامهریزی برای پایداری توسعه روستایی است.

کلیدواژه ها:

روستاگریزی ، انسجام اجتماعی ، اعتماد اجتماعی ، مشارکت اجتماعی ، جاذبه طبیعی ، عوامل اقتصادی