ارزیابی وضعیت مدیریت آبیاری و امکان بهبود آن در مزارع گندم در شبکه آبیاری سد سیستان با استفاده از مدل SWAP

در این تحقیق وضعیت موجود بهره­وری آب برای تولید گندم و امکان بکارگیری راهکارهای افزایش بهره­وری آب در شرایط مختلف دسترسی به آب در شبکه آبیاری سد سیستان، تعیین و تجزیه و تحلیل شد. بدین منظور با در نظر گرفتن وضعیت موجود بهره­برداری از منابع آب، مقادیر مختلف آب آبیاری و بهره­گیری از اطلاعات مزرعه­ای، مدل شبیه­سازی SWAP، واسنجی و صحت­سنجی شد. برای تعیین برنامه آبیاری (زمان و عمق)، از توابع تولید آب کاربردی برای محصول گندم استفاده شد. نتایج اندازه­گیری­های مزرعه­ای در سال زراعی ۱۳۹۶-۱۳۹۵ در شبکه آبیاری مطالعه شده نشان داد که در شرایط موجود، کشاورزان منطقه به طور میانگین محصول گندم را در چهار نوبت آبیاری می­کنند و متوسط عملکرد محصول حدود ۱۴۵۰ کیلوگرم در هکتار و بهره­وری آب حدود ۴۱/۰ کیلوگرم بر مترمکعب است. این نتایج نشان می­دهد که از آب قابل دسترس به شکل مناسبی بهره­برداری نمی­شود و باید با راهکارهای کاربردی برای بهبود بهره­وری آب اقدام شود. نتایج صحت­سنجی و واسنجی مدل SWAPنیز نشان­دهنده صحت بالای مدل در منطقه مطالعه بود. نتایج سناریوهای مختلف مدیریتی حذف تعدادی از نوبت­های آبیاری نسبت به شرایط موجود نشان داد که اگرچه در بهره­وری آب تفاوت فاحشی مشاهده نشد اما عملکرد محصول حدود ۳۷ % کاهش یافت. نتایج ارزیابی سناریوهای کاهش عمق و دور آبیاری (استفاده از ۶۴۰ میلی­متر آب در کل فصل و آبیاری به میزان ۴۰ میلی متر در هر نوبت)، نشان داد که در صورت تامین مطمئن و به موقع آب و اجرای آبیاری در نوبت­های بیشتر می­توان بهره­وری آب را نسبت به سناریوی مبنا به مقدار ۳۰ % و عملکرد محصول را تا دو برابر شرایط موجود افزایش داد. در این سناریوها وجود رطوبت مناسب در عمق ریشه گیاه باعث افزایش محصول شده و مقدار نفوذ عمقی به شدت کاهش یافت چون میزان آب کاربردی کشاورزان به­علل مختلف بیش از اندازه است، از این­رو، توصیه می­شود شیوه­های بهبود مدیریت آبیاری و مدیریت زراعی با توجه به آب قابل دسترس در شبکه آبیاری به کشاورزان آموزش داده شود تا آن­ها خود به توزیع آب، متناسب با نیاز واقعی گیاه و آبیاری در زمان مناسب و به میزان کفایت روی آورند.

کلیدواژه ها:

برنامه ریزی آبیاری ، بهره وری آب ، مدل SWAP ، مدیریت آبیاری