بررسی تطبیقی اندیشه آرمانشهری در نون والقلم جلال آلاحمد و رحله ابن فطومه نجیب محفوظ

این پژوهش به بررسی تطبیقی اندیشه آرمانشهری در رحله ابنفطومه نجیب محفوظ و نون والقلم جلال آل احمد اختصاص دارد. بنیاد اندیشه آرمانشهری بر نفی وضع موجود، وجود بحران و تلاش برای آرمانی کردن امور مطلوب است، محیط خلق هر دو داستان، یعنی ایران و مصر در زمان نوشتن آنها دارای شرایطی بحرانی از نظر اجتماعی و فکری است، که شباهتها و تفاوتهایی دارد، وجود استبداد و فساد مهمترین ویژگی ایام بحران زده است. در هر دو داستان نویسندگان با استفاده از زبانی نمادین و با توجه به تصوف تلاش دارند تا تصویری از جامعه آرمانی ارائه دهند، بااین حال از نگاه هر دو نویسنده آرمانشهر دست یافتنی نیست و دلیل آن وجود حکومت و قبضه کردن قدرت توسط عده ای خاص است. هر دو نویسنده از زبانی نمادین بهره می گیرند با این تفاوت که زبان نجیب محفوظ زبانی ادبی و متاثر از آثار کلاسیک ادبیات عربی است؛ درحالیکه آلاحمد زبانی عامیانه را برای روایت خود برگزیده است. داستان آل احمد در روایت خود، از تصوفی بهره برده که جنبه اجتماعی آن نیرومند است و قلندران پیرو آن به دنبال قدرت هستند؛ اما در مواجه با دشواریهای آن خود نیز به راه صاحبان پیشین قدرت میروند، و در نهایت از قدرت پیشین شکست میخورند . قهرمان داستان نیز اگرچه به دنبال شهادت است، در نهایت تبعید میشود؛ اما نجیب محفوظ تصوف را در جنبه فردی آن یعنی بریدن از عالم مادی و نقائص آن و کشف و شهود ناشی از مراقبه و ریاضت، وارد داستان خود کردهاست و شخصیت اصلی داستان که سرزمینهای مختلفی را در جستجوی راهی برای حل مشکلات وطنش سیر کرده است، در نهایت راه سعادت را در چنین تصوفی مییابد که امری فردی است.

کلیدواژه ها:

آرمانشهر ، نجیب محفوظ ، جلال آل احمد ، نون والقلم ، رحله ابن فطومه