آراء تربیتی بیدارگران اسلامی با تاکید بر سیدجمال الدین اسدآبادی

سیدجمال الدین اسدآبادی، اندیشه بیدارگری اسلامی را پایه نهاده است و ورود اندیشمندان به جامعه و کنش سیاسی را احیاء کرده است. تاکید بر ضرورت بازگشت قرآن و آموزه های اصیل اسلام به حوزه تاثیر اجتماعی یکی از مضامین اصلی است که بر آن تاکید می ورزید. بر همین اساس، هدف پژوهش حاضر، تحلیل آراء و اندیشه های تربیتی سیدجمال الدین اسدآبادی است. پژوهش حاضر از نوع توسعهای و روش آن، توصیفی- تحلیلی است. نتایج پژوهش بیانگر آن است اندیشه های سید در حوزه های علمیه قزوین، بروجرد، تهران و نجف شکل گرفته و اندیشمندانی نظیر میرزامحمود بروجردی، سیدصادق طباطبایی سنگلجی، شیخ انصاری، ملاحسینقلی همدانی درجزینی شوندی، محمدسعید حبوبی، سیداحمد کربلایی بر آراء تربیتی سیدجمال الدین تاثیر گذاشته اند. تاکید سیدجمال الدین اسدآبادی بر مواردی نظیر ادای فرایض و نوافل، احسان به فقرا، اعانت و قضای حوایج محتاجان، صله ارحام، عیادت بیماران، ادای حقوق مالیه الهیه، تنزیه و تقدیس آئینه نفس از مطلق ملکات خبیثه خاصه ملکه رذیله خودخواهی، خودبینی و خودپسندی، عفو و اغماض از خطایای شخصی، کظم غیظ، اعراض از لغو و سخن بیهوده، امر به معروف و نهی از منکر، بحث با کفار و مخالفان »بالتی هی احسن «، تلاوت قرآن و تامل در آن تحت تاثیر این اندیشمندان بوده است. سیدجمال به دو نوع تربیت برای انسان مشتمل بر تربیت دینی و تربیت فلسفی قائل است. وی معتقد است که در تربیت باید به دو مقوله علم و آرمان توجه جدی داشت. وی در مقوله تعلیم و تربیت، به جایگاه راهنمایان جامعه، سخنگویان و خطیبان، نویسندگان، مولفان و ارباب مطبوعات نگاه ویژه ای دارد. از دیدگاه سیدجمال الدین اسدآبادی، تعلیم و تربیت فرد از سه دیدگاه مورد قابل بررسی است. نخست، در تربیت او منافع ملت در درجه اول و منافع فرد تابعی از آن باشد؛ دوم، تعلیم و تربیت بر منافع فرد استوار باشد؛ بدون آنکه منافع جامعه در نظر گرفته شود و سوم، در تعلیم و تربیت، منافع بیگانگان منظور باشد. تربیت نخست را مفید و ضروری و آن را موجب اتحاد دینی و انسجام اجتماعی و تربیت نوع دوم را منافی اتحاد دینی و انسجام اجتماعی و تربیت نوع سوم را بدترین و مضرترین تربیت برای جامعه می داند. افزون بر این، منظومه فکری و آراء تربیتی سیدجمال الدین اسدآبادی بر مولفه های زیادی مشتمل بر جایگاه رفیع علم، استعمار و استبداد نتیجه انحراف اخلاقی، گسترش علوم و فنون جدید و بازسازی هویت اسلامی تاکید کرده است.