غالیان و حسنیان: واگرایی اندیشه ای، همگرایی سیاسی

قیام­های حسنیان در دوره خلافت عباسیان با قیام محمد بن عبدالله در سال ۱۴۵ هجری آغاز شد. این قیام به عللی همچون بیعت دو خلیفه نخست عباسی با محمد، جایگاه وراثتی او، گستردگی تبلیغات و طیف وسیع حامیان از اهمیت ویژه­ای برخوردار بود. در میان حامیان متنوع این قیام، برخی رهبران غلات نیز حضور داشتند. افرادی که میان آراء آنها با باورهای نخستین حسنیان همگرایی حداقلی وجود داشت. در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، عوامل موثر در حمایت غالیان از قیام محمد بن عبدالله، با وجود همگرایـی حداقلی میـان باورهای آنها مورد توجه قرار گرفته ­است. نتیـجه این بررسی نشان می­دهد رهبران غالی برای جذب حامیان بیشتر، با استفاده از شرایط ایجاد شده همچون مرگ بزرگان علوی و تبلیغ حسنیان درخصوص مهدویت محمد بن عبدالله، معنای دلخواه خود از مهدی (منجی بودن محمد) را به پیروان خود تعلیم دادند. امری که پذیرش آن، افضلیت حسنیان برای امامت را در خود مستتر داشت. از سوی دیگر تاکید بر لزوم قیام مسلحانه و حذف مخالفان در تعلیمات آنها، ضمن تاکید بر ظهور و قیام منجی (محمد) برای پر کردن جهان از عدل، با وجود همگرایی حداقلی باورها و اهداف غالیان و حسنیان، در ظاهر نزدیکی آنها به دو باور حسنیان یعنی افضلیت برای امامت و لزوم قیام مسلحانه را در پی داشت. امری که نهایتا حمایت برخی غالیان از قیام محمد را رقم زد.

کلیدواژه ها:

امام باقر (ع) ، محمد بن عبدالله ، مهدویت ، واگرایی اندیشه ای ، همگرایی سیاسی ، حسنیان ، غالیان