تحلیل تغییرات در مقیاس حوضه آبخیز براساس سنجهها و الگوهای فضایی سیمای سرزمین؛ نمونه پژوهش: حوضه آبخیز انزلی

انسانها بهطور گسترده و فزایندهای شکل، الگو و عملکرد تقریبا تمامی سیماهای سرزمین را تغییر دادهاند. اثرهای تجمعی فعالیتهای انسانی بر محیطزیست، محرکی برای انجام پژوهشهای گسترده با هدف شناسایی سنجههای راهنما بهمنظور سنجش کیفیت محیطزیست درزمینه مقاصد برنامهریزی، پایش و مدیریت منابع شده است. هدف از این پژوهش، بررسی الگوی تغییرات سیمای سرزمین در حوضه آبخیز انزلی است. بدین منظور از تصاویر ماهوارهای لندست برای تولید پوشش زمینی در سه مقطع زمانی ۱۹۹۴، ۲۰۰۸ و ۲۰۱۸ استفاده شده است. در این بررسی برای تعیین میزان تغییر پوششهای زمینی، سنجههای تعداد لکهها، تراکم لکهها، مساحت کلاس، شاخص بزرگترین لکه، درصد پوشش کلاس و تراکم لکهها تجزیه و تحلیل شد؛ همچنین براساس چگونگی تغییرات سنجههای سیمای سرزمین، الگوی تغییرات سیمای سرزمین در قالبهای حذف، تجمیع، خلق یا ایجاد و نیمهشدن بررسی شد. یافتههای پژوهش در فاصله زمانی ۱۹۹۴- ۲۰۱۸ نشاندهنده کاهش ۱۰درصدی پوشش جنگلی و افزایش ۸/۵درصدی پوشش کشاورزی است. شاخص بزرگترین لکه نشاندهنده کاهش بزرگترین لکه جنگلی بوده است؛ همچنین براساس تغییرات الگوی سیمای سرزمین، الگوی حذف در هر سه مقطع زمانی، الگوی غالب بوده که عمدتا در سطح پوشش جنگلی رخ داده است. دومین الگوی غالب، الگوی خلق یا ایجاد است. این الگو بهطور عمده در سطح کلاس پوشش کشاورزی روی داده و موجب توسعه این پوشش شده است. نتایج پژوهش بیانکننده کاهش انسجام سرزمینی حوضه آبخیز انزلی و کاهش پیوستگی مهمترین پوشش آن یعنی لکههای کلیدی جنگل است. لکههای جنگلی با وقوع همزمان الگوهای حذف، نیمهشدن و تجمیع کاهش سطح یافته و در پوشش اختلالی کشاورزی به دلیل ادغام یا تبدیل مستقیم لکههای جداافتاده طبیعی، پدیده خلق و ایجاد روی داده و از این راه سطح آن افزایش یافته است.

کلیدواژه ها:

سنجهها ، حذف ، تجمیع ، نیمهشدن ، پوشش اراضی ، کاربری اراضی