بررسی سیر تحول مدارس ایران از دوران سنتی تا معاصر

یکی از مهمترین بناهای هر دوره در معماری ایران مدارس و فضاهای آموزشی بوده است که تا دوره معاصر عموما با مساجد و فضاهای نیایشی ترکیب می شدند. همچنین مدرسه پس از محیط خانه محلی برای آموزش و تربیت افراد جامعه بوده و میتواند تاثر به سزایی را در سرنوشت جوامع ایفا کند. بنابراین توجه به بازیابی ارزشها و الگوهای مورد استفاده در مدارس از گذشته تا حال از اهیمت شایانی برخوردار است. در این راستا این پژوهش نیز به مطالعه و دسته بندی تغییرات الگوهای معماری و عناصر موجود در این فضاها پرداخته است. مطالعات این تحقیق در سه دوره کلی با عنوان دوره سنتی، دوره میانی (گذار) و دوره معاصر (تا پهلوی) طبقه بندی شده است. هر دوره نیز در دو دسته کلی رویکرد آموزشی و رویکرد معماری مورد بررسی قرار گرفته است . همچنین به منظور دستیابی به اطلاعات از مطالعات کتابخانه و اسناد موجود استفاده گردیده است . در دوره سنتی مدارس نیز مانند بناهای دیگر از شیوه معماری سنتی استفاده کرده و دارای مفاهیم درون گرایی و میانسراهای مرکزی بودهاند . همچنین الگوهای دو یا چهار ایوانی بیشتر مورد استفاده قرار گرفته و محلی برای تشکیل حلقه های درس در فضایی نیمه باز بوده اند. مدارس دوره سنتی اغلب ترکیبی از فضای نیایشی، آموزشی و اقامتی بوده و از عناصر شکل گیری آن حجرات، مدرس، حیاط مرکزی و مسجد را میتوان نام برد . در دوره میانی با تغییراتی که در نظام آموزشی در راستای تجددگرایی غربی صورت گرفت ایوان ها ارزش آموزشی خود را از دست داد و استفاده از آنها تقلیل یافت. همچنین حجرات به کلاسهای درس تبدیل شد و عملکرد اقامتی از مدارس حذف گردید. اما همچنان الگوی درونگرایی در این دوره مورد توجه معماران فضای آموزشی بود. در دوره معاصر الگوی مدارس به کلی دچار تغییر و دگرگونی شد و درونگرایی نیز دیگر به عنوان یک رکن به حساب نمی آمد و کلاس های درس در امتداد یک راهرو پدید آمدند. بدین صورت کیفیات فضایی مدارس سنتی حذف و عناصر دیگر جایگزین شده و مدارس نوین با معماری و الگوهای جدید که بعضا ناکارآمد نیز بودند، شکل گرفتند.

کلیدواژه ها:

معماری ، مدارس ایران ، فضای آموزشی ، سیر تحول مدارس