تطبیق عناصر تزیینی مسجد- مدرسه های دوره صفویه و قاجاریه (نمونه موردی اصفهان - تهران)

یکی از بناهای مهم معماری دوره اسلامی ایران، مدارس علوم دینی میباشند که اوج توجه به احداث مسجد–مدرسه ها در اوایل دوره قاجار و تا زمان تأسیس مدرسه دارالفنون بوده است. تلفیق و ترکیب دو عملکرد مسجد و مدرسه باعث شکل گیری نوآوریها و خلاقیتهای فضایی در معماری اینگونه بناها شده است. لذا در این مطالعه به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای به بررسی عناصر تزئینی مسجد- مدرسه های اصفهان در دوره صفویه و مسجد- مدرسه های تهران در دوره قاجاریه پرداخته شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، در مسجد- مدرسه های دوره صفویه نقوش گیاهی و هندسی هر کدام به صورت مجزا و مشخص و در حالتی از سادگی و روحانی در تزیینات کاشی دیده میشوند ولی در مسجد-مدرسه های دوره قاجار تلفیقی از نقوش مختلف و به صورت انبوهی از رنگها و نقشها بدون هدفی مشخص با جزئیات و ریزه کاریهای بسیار بر سطوح دیوار نقش شده اند. کتیبه های خط ثلث مسجد-مدرسه های دوره قاجار زیبایی کتیبه های دوره صفویه را ندارد اما نحوه اجرا باعث خواندن سهل و آسان کتیبه ها شده است. همچنین، رنگ تزیینات کاشیها و کتیبه ها در دوره صفویه بیشتر رنگهای آبی کبالت (سیر و روشن)، آبی لاجوردی، آبی فیروزهای، زرد (زرد نارنجی، زرد کرمی و لیمویی) و موارد مشابه است، اما در دوره قاجار رنگهای زرد، نارنجی، صورتی، قرمز به فراوانی استفاده شده است. فضاهای معماری مسجد–مدرسه با ساختار و الگوهای معماری و هنری، فضایی آشنا برای جانها، رفتارها و افکار مردم مسلمان است که در این طرح با نگرش سه سویه در بیان الگوها از قرآن به فضای مسجد و از فضای مسجد-مدرسه به عنوان الگوهای رفتاری و اندیشه ای به جامعه مخاطبان پرداخته میشود. اهداف مشخص تحقیق 1. بررسی و مطالعه تاثیر عوامل اجتماعی، فرهنگی و مذهبی دو دوره صفویه و قاجاریه در شکل گیری و تنوع مسجد مدرسه ها2. بررسی تفاوت کاربردها و کاربران مسجد مدرسه های صفویه و قاجاریه 3. بررسی و تطبیق تفاوت و شباهتهای تزیینات به کار رفته در مسجد مدرسه های صفویه و قاجاریه در محل قرارگیری، نوع و محتوی و عوامل دخیل در آن آنچه در این تحقیق در صدد دستیابی به آن هستیم، این مسأله است که عوامل اجتماعی فرهنگی مذهبی دو دوره صفویه و قاجاریه چگونه در شکل گیری وتنوع مسجد مدرسه ها تاثیر گذار بوده است؟چه کاربردهایی از مسجد مدرسه های صفویه و قاجاریه می شده و کاربران آنها چه کسانی بوده اند؟تزیینات به کار رفته در مسجد مدرسه های صفویه و قاجاریه در محل قرارگیری، نوع و محتوی چه تفاوتها و شباهتهایی با یکدیگر دارند و چه عواملی در این تنوع تزیینات دخیل بوده اند؟

کلیدواژه ها:

تزیینات ، مسجد- مدرسه ، صفویه ، قاجار