هفت‌ قلعه؛ حماسة شیعی ناشناخته‌ای از قرن پنجم هجری

متون حماسی فارسی یکی از انواع مهم و اثرگذار در تحقیقات ادبی است. شناخت و تصحیح دست‌نویس‌های متروک این متون نقش تعیین‌کننده‌ای در بهتر نمایان‌کردن تاریخ ادبیات ایران دارد. با توجه به منابع موجود، تعدّد و تنوع حماسه‌های دینی بیش از دیگر وجوه حماسی دیده می‌شود؛ اما فقر شناخت و پژوهش در حماسه‌های دینی فارسی سبب شده است مشخصات و وضعیت بسیاری از این آثار ارزشمند همچنان نامعلوم باقی بماند. این جستار در پی معرفی یکی از مهم‌ترین حماسه‌های دینی فارسی است. حصون السبعة یا هفت ‌قلعه یکی از روایت‌های داستانی کهن ادب عربی در سدة پنجم هجری است که نقل آن را ابوالحسن بکری برپایة محوریت مجاهدات امام علی (ع) در غزوة خیبر ترتیب داده است. این تک‌نگاری ویژه، نخستین روایت مستقل موجود از آزمون هفت‌خان در ادبیات فارسی و عربی است؛ همچنین ازنظر قدمت و سابقة پیدایش، مانند علی‌نامه، نخستین حماسة منثور شیعی به شمار می‌رود که برخی از نسخه‌های ترجمة منثور و منظوم فارسی آن از سدة دهم هجری موجود است. نویسنده در این پژوهش با توجه به ویژگی‌های برجستة حماسة هفت ‌قلعه کوشید تا در بخش نخست، ابوالحسن بکری، ویژگی‌های دوران زندگی و آثار او را معرفی‌ کند؛ در بخش دوم نیز گزارشی از برخی جنبه‌های مهم روایت هفت‌ قلعه، کردارهای پهلوانی و عیاری امام علی (ع) و چکیده‌ای از روایت ارائه شد. بر این اساس تا امروز امام علی (ع) دهمین شخصیتی است که هفت‌خانی را در ادب فارسی پشت سر گذاشته است.

کلیدواژه ها:

حماسة منثور ، ابوالحسن بکری ، هفت ‌قلعه ، هفت‌خان ، امام علی (ع)