جنبش ملی و مردم‌سالاری به مثابه حق تعیین سرنوشت (با تأکید بر دهه بیست)

جنبش ملی که در تاریخ معاصر ایران شکل گرفت، در دهه بیست شمسی با مسئله ملی کردن صنعت نفت از یک سو و بازگشت مشروطه خواهی از سوی دیگر، پیوند خورد. جنبش ملی در ایران به همان مقیاس که در نوع خود یک تحرک کم نظیر در روابط حاکم بر نظام بین‌الملل به شمار می‌آمد، واجد یک مشخصه داخلی نیز بود. جنبش مردمی که در پی حمایت از ملی شدن صنعت نفت برآمد، غیر از اهمیت ضد استعماری که در ذات خود داشت، نماد روند دموکراتیزه شدن حکومت نیز به حساب می‌آمد. تحولاتی که تحت لوای این رویداد رقم خورد، همچون تکیه بر مطبوعات و احزاب آزاد، انتخابات آزاد و سالم و حکمرانی قانون، همگی نشانه‌هایی از اصول عینیت یافته مبنی بر روند رو به رشد نظام مردم‌سالار در ایران معاصر است. در این جنبش ملی، مردم ایران با یک اتحاد ـ هر چند ناپایدار ـ بین عناصر ملی‌گرا و مذهبی، قهرمان حق تعیین سرنوشت خود در دو عرصة ملی و بین‌المللی شدند. مسئلة اصلی ما در این مقال این است که چگونه ملی‌گرایی در دهه بیست با دو بعد ملی و بین‌المللی، مردم‌سالاری را هر چند نا پایدار، تحقق بخشید. فرضیه ما این است که در جنبش ملی دهة بیست، رهبران ملی و مذهبی مردم، با تأثیرپذیری از اصل حق تعیین سرنوشت ملت‌ها در عرصه بین‌الملل و با تکیه بر گذشته تاریخی خود ـ خصوصاً تجربه متأخر مشروطه‌خواهی ـ درصدد تضمین ارزش آزادی و اختیار انسانی مردم ایران برآمدند. 

کلیدواژه ها:

جنبش ملی ایران ، مردم‌سالاری ، اصل حق تعیین سرنوشت ، ملی شدن صنعت نفت